แก่นฝาง สมุนไพรไทย อีกชนิดที่จัดเป็นยาดีมีประโยชน์ หากแต่ต้องรู้จักวิธีใช้ และข้อควรระวัง เพื่อป้องกันโทษของแก่นฝางส่งผลข้างเคียงต่อร่างกาย แก่นฝาง หลายคนรู้จักสมุนไพร ชนิดนี้ว่าเป็นพืชที่ให้สีแดงและถูกนำมาใช้ในการย้อมผ้า ผสมสีอาหาร หรือใช้เป็นส่วนประกอบหลักของน้ำยาอุทัยที่สาว ๆ มักใช้บำรุงเลือด แต่นอกเหนือจากสรรพคุณเหล่านี้ แก่นฝางยังมีประโยชน์ต่อสุขภาพ อีกสารพัด วันนี้เราจะไปเจาะลึกเรื่องของต้นฝาง พร้อมทำความเข้าใจถึงวิธีใช้และข้อควรระวังอย่างละเอียด แก่นฝาง คือแก่นของต้นฝาง ภาษาอังกฤษคือ Sappan wood มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Caesalpinia sappan L. อยู่ในวงศ์ถั่ว และวงศ์ย่อยราชพฤกษ์ LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE มีชื่อเรียกในภาษาอื่น ๆ เช่น ฝางเสน, ฝางส้ม, หนามโค้ง, ฟอ, ง้าย จัดเป็นไม้พุ่มชนิดหนึ่ง เนื้อไม้หรือแก่นจะมีสีเหลืองส้มและสีแดง จึงนิยมนำมาใช้ในการย้อมผ้า รวมทั้งใช้ประกอบเครื่องยาตามตำรับยาไทย ฝางเป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดกลางที่มีความสูงประมาณ 5-8 เมตร สามารถเจริญเติบโตได้ดีตามป่าละเมาะ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง ลักษณะลำต้นและกิ่งมีหนามโค้งสั้น ๆ เปลือกมีสีน้ำตาลแกมเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้น ใบย่อยมีรูปไข่หรือรูปขอบขนาน ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกมีสีเหลือง มีเส้นสีแดงอยู่ภายใน ส่วนผลจะเป็นฝักแบน แข็ง เป็นจะงอยแหลม สีน้ำตาลเข้ม เปลือกเป็นสันมน ปลายแหลม มีเมล็ดเป็นรูปรี 2-4 เมล็ด ทั้งนี้ ฝางจะมีอยู่ 2 ชนิดตามสีของเนื้อไม้และแก่น คือ ฝางเสน : เนื้อไม้หรือแก่นมีสีแดง เมื่อถูกอากาศนาน ๆ จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล เสี้ยนตรง เนื้อแข็งละเอียด แก่นที่มีสีแดงเข้มจะมีรสขมหวาน ฝางส้ม : เนื้อไม้หรือแก่นเป็นสีเหลืองอมส้ม รสฝาดขม เครื่องยามีกลิ่นอ่อน ส่วนของต้นฝางที่นิยมนำมาใช้มากที่สุดก็คือ แก่น ซึ่งมีรสฝาด เค็ม ชุ่ม เป็นยาสุขุม ออกฤทธิ์ต่อหัวใจ โดยสรรพคุณทางยาของแก่นฝางตามตำรับยาไทย มีดังนี้ ใช้บำรุงโลหิตสตรี ให้เลือดลมไหลเวียน ช่วยขับประจำเดือน แก้ประจำเดือนมาไม่ปกติ บรรเทาปัญหาระบบทางเดินอาหาร เช่น ท้องร่วง ท้องเสีย แก้ธาตุพิการ ช่วยสมานแผลภายในและภายนอก ทำให้แผลหายเร็วขึ้นและลดการอักเสบของผิวหนัง รักษาอาการน้ำกัดเท้า ฆ่าเชื้อโรค รักษาโรคผิวหนังบางชนิด ช่วยขับเสมหะ แก้ไอ มีฤทธิ์เย็น จึงช่วยบรรเทาอาการร้อนใน แก้กระหายน้ำ บรรเทาอาการจุกเสียดแน่นและเจ็บหน้าอก กระจายเลือดที่อุดตัน มีการศึกษาพบว่า สารสกัด Hydro-alcoholic จากแก่นฝาง มีฤทธิ์ป้องกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร ในขณะที่สาร Brazilin ยังมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ แต่ทั้งหมดนี้ยังเป็นเพียงการศึกษาในสัตว์ทดลอง บำรุงรากผม ลดปัญหาผมขาดหลุดร่วง ทำให้ผมดกดำ ลดอาการคันหนังศีรษะ น้ำมันระเหยจากแก่นฝางสามารถใช้เป็นยาสมานอย่างอ่อนได้ นำแก่นฝางมาแช่น้ำหรือต้มเคี่ยวจะได้สีชมพูเข้ม ใช้แต่งสีอาหาร ผสมในน้ำดื่ม ทำน้ำยาอุทัย ผสมในสบู่ เป็นต้น ส่วนรากจะให้สีเหลือง สามารถใช้แต่งสีอาหารได้เช่นกัน เพื่อบรรเทาอาการร้อนใน แก้กระหายน้ำ ขับเสมหะ ตามตำรับยาไทยระบุว่า ให้ใช้แก่น 5-15 กรัม หรือ 5-8 ชิ้น ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว เติมเนื้อมะขามที่ติดรกอยู่ (แกะเมล็ดออกแล้ว) ประมาณ 4-5 ฝัก เคี่ยวให้เหลือ 1 แก้ว รับประทานเช้า-เย็น นำเนื้อไม้มาผสมกับปูนขาว บดทาหน้าผากหลังคลอดบุตร ช่วยให้เย็นศีรษะ ใช้แก่น 4-6 ชิ้น ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว เคี่ยวให้เหลือ 1 ถ้วยแก้ว รับประทานครั้งละครึ่งถ้วยแก้ว ฝนแก่นฝาง 2 ชิ้นกับน้ำปูนให้ข้น ๆ ทาบริเวณที่น้ำกัดเท้า น้ำต้มจากแก่นฝางสามารถนำมาย้อมสีผ้าไหม ผ้าฝ้าย โดยเส้นใยที่ย้อมได้จะเป็นสีแดงชมพู หากนำไปจุ่มน้ำปูนใสจะได้เป็นสีบานเย็น แต่ถ้านำรากฝางมาใช้ย้อมผ้าจะได้เส้นใยที่มีสีเหลือง โดยนำเนื้อไม้ฝางที่มีสีออกแดงหรือน้ำตาลเข้มมาผลิตเป็นเฟอร์นิเจอร์ นอกจากนี้ในปัจจุบันมีการนำฝางมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น น้ำสมุนไพรฝางแบบผงชง ยาแคปซูลฝาง รวมทั้งเป็นส่วนผสมของเครื่องสำอาง เช่น แชมพู สบู่ โลชั่น ครีม เจล เพื่อให้ใช้ประโยชน์ได้สะดวกขึ้น โดยทั่วไปแล้ว แก่นฝาง เป็นสมุนไพรที่มีความปลอดภัยเมื่อใช้ในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ อย่างไรก็ตาม การรับประทานในปริมาณมากเกินไป หรือผู้ที่มีอาการแพ้ อาจทำให้เกิดอาการข้างเคียง เช่น ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน และการใช้ในขนาดที่สูงสามารถเป็นพิษต่อตับได้ จึงควรระมัดระวังในการใช้ฝาง ควรใช้ฝางในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ เพื่อไม่ให้เกิดอันตราย หากใช้ผลิตภัณฑ์หรือเครื่องสำอางที่มีส่วนผสมของฝาง ควรทดสอบการแพ้โดยทาบนผิวเพียงเล็กน้อยดูก่อน และไม่ควรนำฝางไปใช้กับบริเวณที่มีบาดแผลเปิด คนที่มีอาการแพ้สมุนไพรบางชนิดควรระมัดระวังในการใช้ฝาง หญิงตั้งครรภ์ไม่ควรรับประทานฝาง รวมถึงผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของฝาง เพราะฝางมีฤทธิ์เป็นยาขับประจำเดือน อาจส่งผลต่อทารกในครรภ์ได้ ผู้ที่รับประทานยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น วาร์ฟาริน แอสไพริน ไม่ควรรับประทานฝาง เพราะจะยิ่งเสริมฤทธิ์กัน ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง โดยเฉพาะโรคตับ โรคไต ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก่อนใช้ฝาง การใช้สมุนไพรในการดูแลสุขภาพควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญเพื่อความปลอดภัย เพราะหากใช้โดยไม่มีความรู้ หรือใช้เกินปริมาณที่เหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นสมุนไพรชนิดใด ๆ ย่อมเกิดผลข้างเคียงได้ไม่ต่างกัน ตรีผลา สรรพคุณเสริมภูมิคุ้มกัน กับคุณประโยชน์อนันต์ที่ควรรู้ พลูคาว-คาวตอง ผักพื้นบ้านต้านไวรัส ยับยั้งหวัด เสริมภูมิคุ้มกันก็ได้ ว่านชักมดลูก สมุนไพรเพื่อสตรี เลือกกินให้ดีจะได้สรรพคุณที่ตรงใจ สะระแหน่ สรรพคุณจัดว่าเด็ด ขับลม แก้ปวดฟัน มีน้ำมันหอมระเหย รางจืด สมุนไพรล้างพิษ ติดยา-ติดเหล้า ก็เอาอยู่ ! ขอบคุณข้อมูลจาก : ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี, โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ, ฐานข้อมูลส่งเสริมและยกระดับคุณภาพสินค้า OTOP, สมุนไพรอภัยภูเบศร, ศูนย์ส่งเสริมฟื้นฟูสุขภาพผู้สูงอายุ สภากาชาดไทย, disthai.com
แสดงความคิดเห็น