ดอกชบา ความหมายอาจไม่ค่อยดีในไทย แต่ประโยชน์ของดอกชบามีดีไม่แพ้หน้าตาเลยทีเดียว ทั้งแก้ประจำเดือนไม่ปกติ บำรุงเลือด หรือชงเป็นชาดอกชบาแก้กระหายก็ยังได้
ครั้งในสมัยรัตนโกสินทร์ดอกชบาเป็นสัญลักษณ์ที่ไม่ดีนัก เพราะใช้เป็นดอกไม้คล้องคอนักโทษประหาร อีกทั้งยังใช้เป็นสัญลักษณ์หญิงหลายใจด้วยการให้ทัดดอกชบาไว้ที่หูทั้งสองข้าง ความหมายของดอกชบาในอดีตนั้นเลยดูไม่ค่อยจืดเท่าไร แต่ถ้าพูดถึงในด้านสรรพคุณของพรรณไม้แล้ว ต้องบอกว่า ประโยชน์ของดอกชบา มีดีต่อสุขภาพไม่น้อยเลย
ชบา มีถิ่นกำเนิดที่ประเทศจีน อินเดีย และหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิก เช่น หมู่เกาะฮาวาย โดยมีการสันนิษฐานว่า ชบาเข้ามาในประเทศไทยตั้งแต่สมัยสุโขทัย เนื่องจากพบว่ามีการเอ่ยถึงชบาในหนังสือไตรภูมิพระร่วง และไทยน่าจะได้รับชบามาจากประเทศอินเดีย เพราะรับความเชื่อเกี่ยวกับดอกชบามากจากชาวอินเดียด้วย ซึ่งในอินเดียตอนใต้ใช้ดอกชบาบูชาเจ้าแม่กาลี และใช้เป็นพวงมาลัยสวมคอนักโทษประหาร
ทั้งนี้นอกจากชื่อชบาแล้ว ยังมีชื่ออื่น ๆ ที่เรียกดอกไม้ชนิดนี้อีกด้วย เช่น ชบาขาว ชุมบา บา ใหม่ ใหม่แดง หมอกใหม่ บูงอรายอ หรือชบาในชื่อภาษาอังกฤษว่า Shoe flower และ Hibiscus
ชบา ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ที่น่าสนใจ
ชบา มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Hibiscus rosa - sinensis L. อยู่ในวงศ์ MALVACEAE ลักษณะโดยทั่วไปของชบาเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงเวียนกัน ขอบใบจักคล้ายฟันเลื่อย ดอกเป็นดอกเดี่ยวมีหลายสี ทั้งสีแดง ชมพู แสด ม่วง เหลือง หรือชบาขาว กลีบดอกมีทั้งดอกซ้อนและไม่ซ้อน
ประโยชน์ของดอกชบา สรรพคุณดีงามไม่แพ้ใคร
เมื่อก่อนชบาอาจเป็นต้นไม้ที่ไม่ค่อยมีใครรักใคร่มากนัก เพราะความเชื่อที่ติดตัวมาตั้งแต่สมัยโบราณ แต่ถึงกระนั้นประโยชน์ของดอกชบาก็มีหลากหลาย ดังนี้
1. ดับพิษร้อน
ชบา มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Hibiscus rosa - sinensis L. อยู่ในวงศ์ MALVACEAE ลักษณะโดยทั่วไปของชบาเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงเวียนกัน ขอบใบจักคล้ายฟันเลื่อย ดอกเป็นดอกเดี่ยวมีหลายสี ทั้งสีแดง ชมพู แสด ม่วง เหลือง หรือชบาขาว กลีบดอกมีทั้งดอกซ้อนและไม่ซ้อน
ประโยชน์ของดอกชบา สรรพคุณดีงามไม่แพ้ใคร
เมื่อก่อนชบาอาจเป็นต้นไม้ที่ไม่ค่อยมีใครรักใคร่มากนัก เพราะความเชื่อที่ติดตัวมาตั้งแต่สมัยโบราณ แต่ถึงกระนั้นประโยชน์ของดอกชบาก็มีหลากหลาย ดังนี้
1. ดับพิษร้อน
ดอกชบามีฤทธิ์เย็น ช่วยดับพิษร้อนในร่างกาย แก้ไข้ โดยนำดอกชบาสีแดงสดหรือแห้งก็ได้ ตัดเกสรทิ้ง แล้วนำมาชงในน้ำร้อนดื่มเป็นชาบำรุงร่างกาย
2. บำรุงเลือด
ดอกชบาสีแดงมีสารต้านอนุมูลอิสระที่ชื่อว่าแอนโทไซยานิน มีคุณสมบัติช่วยการไหลเวียนของเลือด ทั้งยังมีการศึกษาถึงสรรพคุณของแอนโทไซยานินว่ามีส่วนช่วยบำรุงหัวใจ ส่งเสริมให้เลือดไปเลี้ยงหัวใจได้ดีขึ้น โดยใช้ดอกชบาสีแดง 1 กำมือ บีบให้พอช้ำ แล้วนำไปต้มกับน้ำ 1 ลิตร รอเดือดประมาณ 10-15 นาที กรองเอาแต่น้ำมาดื่ม
2. บำรุงเลือด
ดอกชบาสีแดงมีสารต้านอนุมูลอิสระที่ชื่อว่าแอนโทไซยานิน มีคุณสมบัติช่วยการไหลเวียนของเลือด ทั้งยังมีการศึกษาถึงสรรพคุณของแอนโทไซยานินว่ามีส่วนช่วยบำรุงหัวใจ ส่งเสริมให้เลือดไปเลี้ยงหัวใจได้ดีขึ้น โดยใช้ดอกชบาสีแดง 1 กำมือ บีบให้พอช้ำ แล้วนำไปต้มกับน้ำ 1 ลิตร รอเดือดประมาณ 10-15 นาที กรองเอาแต่น้ำมาดื่ม
3. แก้ประจำเดือนมาไม่ปกติ
เนื่องจากสรรพคุณของดอกชบาที่ช่วยบำรุงเลือด ดอกชบาจึงเป็นดอกไม้ที่โบราณนำมารักษาอาการประจำเดือนผิดปกติ โดยเฉพาะอาการประจำเดือนมามากกว่าปกติ และประจำเดือนไม่มา โดยให้ใช้ดอกชบาสด 2-3 ดอก บดละเอียด ผสมน้ำผึ้ง 1 ช้อนแกง และมะนาว 1 ซีก กินเป็นยาแก้ประจำเดือนไม่ปกติ
4. บำรุงน้ำนมสตรีหลังคลอดบุตร
เนื่องจากสรรพคุณของดอกชบาที่ช่วยบำรุงเลือด ดอกชบาจึงเป็นดอกไม้ที่โบราณนำมารักษาอาการประจำเดือนผิดปกติ โดยเฉพาะอาการประจำเดือนมามากกว่าปกติ และประจำเดือนไม่มา โดยให้ใช้ดอกชบาสด 2-3 ดอก บดละเอียด ผสมน้ำผึ้ง 1 ช้อนแกง และมะนาว 1 ซีก กินเป็นยาแก้ประจำเดือนไม่ปกติ
4. บำรุงน้ำนมสตรีหลังคลอดบุตร
ดอกชบามีสรรพคุณบำรุงน้ำนมสตรีหลังคลอดบุตร โดยชบาจะช่วยในเรื่องกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต ช่วยบำรุงน้ำนมแม่หลังคลอด นอกจากนี้หากนำใบอ่อนของชบามาขยี้กับน้ำเล็กน้อยแล้วมาทาบริเวณหน้าท้องหญิงตั้งครรภ์ 7 เดือนขึ้นไป หรือนำใบอ่อน 1 กำมือมาตำให้ละเอียด แล้วนำมาคั้นผสมกับน้ำต้มสุกให้ได้ 1/2 แก้วชา จากนั้นค่อยกรองมาดื่มสัปดาห์ละครั้ง ก็เชื่อว่าจะช่วยให้คลอดบุตรง่ายขึ้นด้วย
5. รักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก
เนื่องจากชบามีฤทธิ์เป็นยาเย็น จึงสามารถนำมารักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวกได้ดี โดยนำใบชบา 5-10 ใบ ล้างแล้วตำให้ละเอียด จากนั้นนำมาพอกแผลหรือบริเวณที่มีอาการ
6. ขับปัสสาวะ
รากและใบของชบามีฤทธิ์ช่วยขับปัสสาวะ โดยนำรากต้นชบาขาว 1 กำมือ ล้างให้สะอาดแล้วทุบให้แหลก จากนั้นนำมาต้มกับน้ำ 1 ลิตร รอจนเดือดประมาณ 20 นาที แล้วกรองเอาแต่น้ำมาดื่มครั้งละ 1/2 แก้วชา วันละ 2 เวลาหลังอาหาร
7. บรรเทาอาการบวม ฟกช้ำ
เลือกใช้รากดอกชบาขาวหรือแดงก็ได้ นำมาตำให้ละเอียดแล้วพอกแก้อาการบวม ฟกช้ำ
8. ช่วยขับน้ำย่อย ช่วยให้เจริญอาหาร
5. รักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวก
เนื่องจากชบามีฤทธิ์เป็นยาเย็น จึงสามารถนำมารักษาแผลไฟไหม้ น้ำร้อนลวกได้ดี โดยนำใบชบา 5-10 ใบ ล้างแล้วตำให้ละเอียด จากนั้นนำมาพอกแผลหรือบริเวณที่มีอาการ
6. ขับปัสสาวะ
รากและใบของชบามีฤทธิ์ช่วยขับปัสสาวะ โดยนำรากต้นชบาขาว 1 กำมือ ล้างให้สะอาดแล้วทุบให้แหลก จากนั้นนำมาต้มกับน้ำ 1 ลิตร รอจนเดือดประมาณ 20 นาที แล้วกรองเอาแต่น้ำมาดื่มครั้งละ 1/2 แก้วชา วันละ 2 เวลาหลังอาหาร
7. บรรเทาอาการบวม ฟกช้ำ
เลือกใช้รากดอกชบาขาวหรือแดงก็ได้ นำมาตำให้ละเอียดแล้วพอกแก้อาการบวม ฟกช้ำ
8. ช่วยขับน้ำย่อย ช่วยให้เจริญอาหาร
ชาดอกชบามีสรรพคุณช่วยขับน้ำย่อย และกระตุ้นให้รู้สึกเจริญอาหารมากขึ้น โดยวิธีชงชาดอกชบาให้นำดอกชบาแดง 3-4 ดอก ต้มกับน้ำสะอาด 1 แก้ว (250 cc) รอจนน้ำเดือดแล้วปิดไฟ กรองเอาแต่น้ำมาผสมกับน้ำผึ้ง 2 ช้อนชา คนให้เข้ากันแล้วดื่มเป็นชาได้เลย
9. แก้ผดผื่นคัน รักษาฝี
ดอกชบามีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ช่วยบรรเทาอาการผดผื่นคันหรือรักษาแผล ฝี ริดสีดวงได้ โดยนำดอกชบาที่ยังตูมมาขยี้ทาบริเวณที่มีอาการ
10. บำรุงผม แก้ผมขาดหลุดร่วง
9. แก้ผดผื่นคัน รักษาฝี
ดอกชบามีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ช่วยบรรเทาอาการผดผื่นคันหรือรักษาแผล ฝี ริดสีดวงได้ โดยนำดอกชบาที่ยังตูมมาขยี้ทาบริเวณที่มีอาการ
10. บำรุงผม แก้ผมขาดหลุดร่วง
ตำรับยาโบราณมีการนำเอาดอกชบามาบำรุงผมให้ผมดกดำ (เนื่องจากน้ำคั้นดอกชบามีสีดำ) แก้ปัญหาผมขาดหลุดร่วง วิธีใช้ก็แค่นำดอกชบาสีใดก็ได้ 1 กำมือ บดให้ละเอียด แล้วใช้ชโลมศีรษะให้ทั่ว นวดเบา ๆ แล้วหมักทิ้งไว้ 5 นาที จากนั้นก็ล้างน้ำออกเป็นปกติ
นอกจากนี้ดอกชบายังนิยมนำไปทาเพื่อปลูกคิ้วให้เด็กทารก คล้าย ๆ สรรพคุณของดอกอัญชัญ แถมในอดีตยังใช้น้ำคั้นจากดอกชบาขัดถู หรือย้อมรองเท้าอีกด้วยนะคะ จึงมีชื่อภาษาอังกฤษว่า Shoe flower เท่านั้นยังไม่พอ ดอกชบายังสามารถนำมาประกอบอาหารได้ โดยใส่ในแกงเลียง แกงจืด ชุบแป้งทอดกรอบ หรือลวกจิ้มน้ำพริกก็อร่อย
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
บ้านและสวน
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
สมุนไพรอภัยภูเบศร
หนังสือ ๑๐๘ สมุนไพรไทย ใช้เป็น หายป่วย โดย พิมลพรรณ อนันต์กิจไพศาล
นอกจากนี้ดอกชบายังนิยมนำไปทาเพื่อปลูกคิ้วให้เด็กทารก คล้าย ๆ สรรพคุณของดอกอัญชัญ แถมในอดีตยังใช้น้ำคั้นจากดอกชบาขัดถู หรือย้อมรองเท้าอีกด้วยนะคะ จึงมีชื่อภาษาอังกฤษว่า Shoe flower เท่านั้นยังไม่พอ ดอกชบายังสามารถนำมาประกอบอาหารได้ โดยใส่ในแกงเลียง แกงจืด ชุบแป้งทอดกรอบ หรือลวกจิ้มน้ำพริกก็อร่อย
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
บ้านและสวน
คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
สมุนไพรอภัยภูเบศร
หนังสือ ๑๐๘ สมุนไพรไทย ใช้เป็น หายป่วย โดย พิมลพรรณ อนันต์กิจไพศาล
