มะเกลือ สมุนไพรตัวเด็ดที่มีสรรพคุณหลากหลายด้าน ใครยังไม่รู้จักมะเกลือก็ลองมาทำความรู้จักสมุนไพรใกล้ตัวชนิดนี้กัน
มะเกลือ ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
มะเกลือ เป็นไม้ต้นขนาดกลางถึงใหญ่ ความสูงประมาณ 8-30 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มกลม กิ่งอ่อนมีขนนุ่ม ลำต้นเปลา โคนต้นมักเป็นพูพอน ผิวเปลือกมีสีดำ ลักษณะผิวเปลือกเป็นรอยแตกสะเก็ดเล็ก ๆ เปลือกในมีสีเหลือง กระพี้สีขาว ใบเป็นใบเดี่ยวขนาดเล็ก รูปไข่หรือรูปรีเรียงตัวแบบสลับ ปลายใบสอบเข้าหากัน โคนใบกลม หรือมน ผิวใบเกลี้ยง ใบกว้าง 3.5-4.0 เซนติเมตร ยาว 9-10 เซนติเมตร ดอก ออกเป็นช่อตามซอกใบ ดอกแยกเพศต่างต้น ดอกตัวผู้มีขนาดเล็ก ออกเป็นช่อสั้น ๆ ตามง่ามใบ กลีบดอกยาว 6-8 เซนติเมตร ส่วนดอกตัวเมียเป็นดอกเดี่ยว ก้านดอกยาวกว่าก้านดอกตัวผู้ บนก้านดอกมีขนนุ่มปกคลุม ผลกลมเกลี้ยง เมื่อโตเต็มที่จะมีสีเขียวจัด เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 เซนติเมตร เมื่อผลแก่จัดจะเป็นสีดำ
ทั้งนี้ มะเกลือมีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Diospyros mollis Griff. ชื่อภาษาอังกฤษของมะเกลือคือ Ebony Tree มะเกลือเป็นพืชในวงศ์ EBENACEAE เป็นพันธุ์ไม้พระราชทานที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้พระราชทานเพื่อปลูกเป็นไม้มงคลของจังหวัดสุพรรณบุรี เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม 2537 อีกด้วย
มะเกลือ สรรพคุณไม่ธรรมดา
* แก้อาเจียน แก้ลม
ตามตำรับยาไทย รากมะเกลือมีสรรพคุณแก้อาเจียน แก้ลม โดยให้นำรากมะเกลือล้างสะอาด ฝนกับน้ำซาวข้าว แล้วรับประทานแก้อาเจียน แก้ลม
* มะเกลือ ถ่ายพยาธิก็ได้
จัดเป็นสรรพคุณเด่นของมะเกลือก็ว่าได้ โดยผลการศึกษาทางคลินิกรายงานว่า สารสกัดจากมะเกลือที่ใช้รักษาคนไข้ สามารถฆ่าพยาธิตัวตืดและพยาธิไส้เดือนได้ดี อีกทั้งยังมีรายงานการใช้มะเกลือในปี พ.ศ. 2477-2478 ที่พบว่า มะเกลือมีสรรพคุณในการรักษาคนไข้โรคพยาธิปากขอ ของโรงพยาบาลศิริราชได้ดี
นอกจากนี้เมื่อปี พ.ศ. 2481 นายแพทย์เวก เนตรวิเศษ ได้ทดลองนำผงมะเกลือมาทดลองให้เด็กและผู้ใหญ่ รับประทานในขนาด 2-4 กรัม พบว่า ผงมะเกลือสามารถฆ่าพยาธิปากขอ พยาธิตัวตืด พยาธิเส้นด้าย และพยาธิตัวกลม ได้
ด้านนายแพทย์มงคล โมกขะสมิต ได้ทำการทดลองโดยใช้ตะกอนมะเกลือที่เกิดจากการใส่กรดอะซีติกลงในสารสกัดแอลกอฮอล์ รักษาคนไข้ที่มีพยาธิต่าง ๆ จำนวน 50 คน โดยขนาดที่ให้คือ ผู้ใหญ่ 2-4 กรัม เด็ก 0.1 กรัม/อายุ 1 ปี พบว่า หลังการรักษาไม่พบไข่พยาธิปากขอชนิด Ancylostoma duodenale และ Necator americanus ในอุจจาระคนไข้ และได้ผลอย่างดีในคนไข้ 6 คน ที่เป็นพยาธิไส้เดือน พยาธิเข็มหมุด พยาธิเส้นด้าย พยาธิใบไม้ รวมทั้งพยาธิตัวแบนชนิดตือวัสและตืดหมู
ขณะที่แพทย์หญิงเจริญศรี และคณะ ได้ทดลองประสิทธิภาพของสารสกัดจากผลมะเกลือสดด้วยแอลกอฮอล์ เปรียบเทียบกับการใช้ย่าฆ่าพยาธิ Tetracholrethylene ในการรักษาพยาธิปากขอ พบว่า สารสกัดจากผลมะเกลือสามารถลดจำนวนไข่พยาธิปากขอได้ 50% และยาฆ่าพยาธิลดจำนวนไข่พยาธิปากขอได้ 77.3%
ส่วนกระทรวงสาธารณสุขมีรายงานการใช้สารสกัดผลมะเกลือด้วยแอลกอฮอล์ในขนาด 50 มิลลิกรัม/กิโลกรัม รักษาพยาธิปากขอ พยาธิไส้เดือน พยาธิแส้ม้า โดยเปรียบเทียบกับ Mebendazole ขนาด 2.0 มิลลิกรัม เป็นเวลา 3 วัน พบว่า สารสกัดให้ผลดีกับพยาธิปากขอ แต่ให้ผลไม่ดีนักในการรักษาพยาธิไส้เดือนและพยาธิแส้ม้า
* มะเกลือ ย้อมผม ให้ผมดกดำ
นอกจากสรรพคุณด้านสุขภาพแล้ว มะเกลือยังมีดีต่อความสวย ความงามด้วย เพราะมะเกลือเป็นพืชที่ให้สีดำ มันวาว จึงสามารถนำผลมะเกลือตากแห้งหรือใช้ผลมะเกลือสุกมาบีบผสมในยาสระผมหรือใช้นวดผมโดยตรงก็ได้ มะเกลือจะช่วยให้ผมดก และมีสีดำขึ้น
มะเกลือ ใช้ยังไง
ทั้งนี้ การนำมะเกลือมาถ่ายพยาธิ หรือการใช้มะเกลือรักษาโรค กระทรวงสาธารณสุข (สาธารณสุขมูลฐาน) แนะนำ ดังนี้
1. ใช้ผลสดมะเกลือราว 10 ลูก หรือมากน้อยกว่านั้นตามความเหมาะสมกับวัย (แต่ให้ใช้ครั้งละไม่เกิน 25 ผล) โดยเลือกผลมะเกลือโตเต็มที่และเขียวจัด ตำใส่กะทิ แล้วคั้นเอาแต่น้ำกะทิมาดื่มก่อนอาหาร หรือดื่มขณะท้องว่าง รอจน 3 ชั่วโมง หากไม่ถ่ายให้ดื่มยาระบาย เช่น ดีเกลือ 2 ช้อนโต๊ะ ละลายน้ำแล้วดื่มตามลงไป
2. ใช้ผลมะเกลือ (จำนวนเท่าอายุเด็กที่ป่วย) ล้างให้สะอาดและตำให้ละเอียด ใส่เกลือป่นและน้ำสะอาดประมาณ 1 แก้วครึ่ง กวนผสมให้เข้ากันดี จากนั้นกรองด้วยผ้าขาวบาง ใช้น้ำยาประมาณ 1 แก้ว ดื่มก่อนนอน หรือเมื่อต้องการให้หยุดถ่ายให้อาบน้ำ
3. ใช้ผลมะเกลือสด 5-6 ผล ตำโขลกกับน้ำกะทิสด หรือนมวัว จากนั้นดื่มขับพยาธิได้
4. นำผลมะเกลือเท่าอายุ (ถ้าอายุเกิน 25 ปี ให้ใช้แค่ 25 ผล) ตำแล้วคั้นเอาแต่น้ำ จากนั้นนำน้ำปลาปากไห 1 ถ้วย มาผสมให้เท่ากัน เมื่อจะดื่มให้ดื่มน้ำกะทิก่อน 1 ถ้วย รอสักครู่แล้วจึงดื่มน้ำมะเกลือที่คั้นไว้ตาม
5. นำผลมะเกลือเท่าอายุ (ถ้าอายุเกิน 25 ปี ให้ใช้แค่ 25 ผล) ผสมกับเกลือ ตำแล้วคั้นเอาแต่น้ำ จากนั้นผสมน้ำกะทิเท่ากันจนได้น้ำประมาณ 1 ถ้วยแกง ดื่มเวลาเช้ามืด งดอาหารเช้า แต่ถ้าธาตุหนักให้ดื่มน้ำร้อนแทรกดีเกลือพอควร ถ้าธาตุเบาไม่ต้องแทรกดีเกลือ
ใครไม่ควรใช้มะเกลือถ่ายพยาธิ
คนกลุ่มนี้ไม่ควรใช้มะเกลือในการถ่ายพยาธิ เพราะอาจเป็นอันตรายได้
- เด็กอายุต่ำกว่า 10 ปี
- สตรีตั้งครรภ์ หรือหลังคลอดใหม่ ๆ
- ผู้ป่วยมีไข้
- ผู้ป่วยโรคอื่น ๆ
มะเกลือ ข้อควรระวังในการใช้ก็มี
เพื่อความปลอดภัย ควรใช้มะเกลือตามคำแนะนำ ดังนี้
1. ควรใช้ผลมะเกลือสดสีเขียว เพราะผลแก่สีดำจะมีพิษ รับประทานไม่ได้
2. เมื่อนำผลสดมาคั้นน้ำแล้วให้รับประทานโดยทันที ห้ามทิ้งไว้นาน เพราะจะเกิดพิษ
3. ห้ามปั่นกับน้ำปูนใส เพราะจะทำให้สารสำคัญสลายและได้สารกลุ่มฟีโนลิก ซึ่งดูดซึมได้ดีและอาจทำให้ตาบอดได้ เพราะมะเกลือเป็นสารแนพธาลีนชนิดหนึ่ง ซึ่งอาจมีผลให้ประสาทตาอักเสบ และหากได้รับสารนี้นาน ๆ ก็อาจทำให้ตาบอดได้
4. อย่าใช้มะเกลือมากเกินขนาด เพราะอาจมีอาการผิดปกติเกิดขึ้นกับร่างกาย
จากการทดลองในการใช้มะเกลือกับผู้ป่วยโรคพยาธิต่าง ๆ ก็พบว่ามีผลข้างเคียงกับคนไข้บ้าง เช่น
1. คลื่นไส้ อาเจียน
2. ท้องเสีย
3. วิงเวียน
4. ปวดท้อง
5. ปวดศีรษะ
6. หากมีอาการตามัว ให้รีบพบแพทย์ทันที
อย่างไรก็ดี การใช้สมุนไพรหรืออาหารเสริมใด ๆ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนทุกครั้ง ทั้งนี้ก็เพื่อความปลอดภัยต่อร่างกายของตัวเอง
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
, สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล, โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชฯ, พันธุ์ไม้มงคลพระราชทาน, ฐานข้อมูลพันธุ์ไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์, พืชเกษตร
