เรียบเรียงข้อมูลโดยกระปุกดอทคอม
ขอขอบคุณภาพประกอบจาก ฐานข้อมูลพันธุ์ไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์ , โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
พูดถึงชื่อ"หญ้าข้าวก่ำน้อย" ชาวภาคตะวันออกเฉียงเหนือน่าจะคุ้นชื่อนี้อยู่บ้าง เพราะเป็นพืชที่พบได้ตามภูเขาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยเฉพาะในช่วงปลายฤดูฝนราวเดือนกันยายนไปจนถึงสิ้นปี แต่สำหรับคนในภาคอื่น ๆ อาจจะไม่คุ้นกับพันธุ์ไม้ชนิดนี้มากนัก กระปุกดอทคอม จึงจะพาไปรู้จัก "หญ้าข้าวก่ำน้อย" พร้อมด้วยสรรพคุณทางยาที่น่าสนใจทีเดียวค่ะ
"หญ้าข้าวก่ำน้อย" หรืออีกชื่อหนึ่งคือ "ดุสิตา" นามไพเราะที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระราชทานไว้เมื่อครั้งเสด็จ ณ ทุ่งดอกไม้ป่าแห่งหนึ่งในจังหวัดสกลนคร เป็นพืชในวงศ์เลนติบูลาริเอซีอี (LENTIBULARIACEAE) มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า "tricularia delphinioides Thorel ex Pellegr." ซึ่งถือเป็นพืชประจำเขตร้อน สามารถดักจับแมลงกินป็นอาหารได้ มักขึ้นในบริเวณพื้นดินที่เปียกชื้น ชื้นแฉะ อย่างบริเวณใกล้หนองน้ำ หรือตามลานหินโล่งกว้างมีน้ำขัง ในป่าสน ปาเต็งรัง
สำหรับในประเทศไทยพบต้นดุสิตาขึ้นได้ที่ภูเขาในจังหวัดสกลนคร ชัยภูมิ ศรีสะเกษ เลย อุบลราชธานี โดยเฉพาะที่อุทยานแห่งชาติผาแต้ม จังหวัดอุบลราชธานี ในช่วงฤดูหนาว ต้นดุสิตาจะออกดอกสีม่วงเต็มท้องทุ่ง ดูแล้วสวยงามเป็นที่ชื่นชอบของนักท่องเที่ยวเป็นอย่างยิ่ง และนอกจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือแล้ว เรายังสามารถชมความงดงามของต้นดุสิตาได้ที่จังหวัดเชียงใหม่ พิษณุโลก ปราจีนบุรี จันทบุรี และตราด
ทั้งนี้ ในแต่ละท้องถิ่นอาจเรียกชื่อต้นดุสิตาแตกต่างกันไป เช่น ในจังหวัดเลยจะเรียก "หญ้าเข็ม" หรือในพื้นที่อื่นก็อาจเรียกว่า "ดอกขมิ้น"
ลักษณะของต้นดุสิตาต้นดุสิตา เป็นไม้ล้มลุกขนาดเล็ก สูงเต็มที่ไม่เกิน 25 เซนติเมตร มีอายุเพียงแค่ 1 ปี แต่สามารถขยายพันธุ์ได้ด้วยเมล็ดและยกกอ โดยส่วนต่าง ๆ จะมีลักษณะดังนี้
.gif){kind=icon}
ใบ : เป็นใบเลี้ยงเดี่ยว เรียงสลับ มีลักษณะคล้ายใบหอกกลับ กว้างประมาณ 0.5 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 1 เซนติเมตร ปลายใบกลม ขอบใบเรียบ ผิวใบเกลี้ยง มีเส้นกลางใบ 1 เส้น ไม่มีก้านใบ เมื่อโตได้ระยะหนึ่ง ใบจะเปลี่ยนเป็นม้วนกลมเพื่อดักจับแมลง
ถุงดักจับ : ใช้สำหรับจับแมลงกินเป็นอาหาร มีขนาดเล็ก รูปไข่ขวาง เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 มิลลิเมตร มีรยางค์ 2 เส้น ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ก้านถุงดักจับยาวประมาณ 1.5 มิลลิเมตร ผิวเกลี้ยง แกนช่อดอกยาวได้ถึง 10 เซนติเมตร ผิวเกลี้ยง มีดอกย่อยจำนวน 1-10 ดอก ก้านดอกย่อยยาวได้ถึง 6 มิลลิเมตร ใบประดับเป็นรูปใบหอกแกมรูปไข่ กว้างประมาณ 2 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร ปลายแหลม ขอบเรียบ ดอก : ออกเป็นช่อสีม่วง แทงขึ้นจากโคนกอ มีดอกย่อย 2-5 ดอกเรียงสลับกัน มักออกดอกในช่วงปลายหน้าฝนคือราว ๆ เดือนกันยายน ไปจนถึงหน้าหนาวในช่วงเดือนธันวาคม กลีบดอก : เชื่อมติดกันเป็นรูปปากเปิด สีม่วงเข้ม กลีบปากด้านบนรูปเกือบกลม กว้างประมาณ 12 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 9 มิลลิเมตร ปลายแหลม กลีบเลี้ยง : มี 2 กลีบ สีม่วงเข้ม เชื่อมติดกันที่ฐาน แฉกกลีบเลี้ยงขนาดไม่เท่ากัน กลีบด้านบนเป็นรูปไข่ปลายแหลม ส่วนกลีบด้านล่างเป็นรูปไข่แกมใบหอก ปลายเว้าบุ๋ม กว้าง 3-3.5 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 8 มิลลิเมตร ขอบเรียบ เกสรตัวผู้ : มี 2 อัน ติดอยู่ที่ฐานของกลีบปากด้านบน มีลักษณะแบน ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร อับเรณูยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร มีรอยคอดตรงกลาง เกสรตัวเมีย : มี 1 อัน รังไข่ทรงกระบอกแบน กว้างประมาณ 0.9 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร ภายในมี 1 ห้อง มีออวุลจำนวนมากที่ติดฐาน มีก้านเกสรเพศเมีย 1 อัน แต่สั้นมาก ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น 2 ปาก ขนาดไม่เท่ากัน รูปครึ่งวงกลม และรูปปลายตัด ผล : เป็นรูปทรงรีคล้ายแคปซูล กว้างประมาณ 3 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 5 มิลลิเมตร เมื่อผลแก่แห้งแล้วจะแตกออก ภายในมีเมล็ดขนาดเล็กอยู่เป็นจำนวนมาก เมล็ด : เป็นรูปไข่ ยาวประมาณ 0.3 มิลลิเมตร 
สรรพคุณทางยา สำหรับสรรพคุณทางยาของต้นดุสิตานั้น ที่เห็นเด่นชัดก็คือ เป็นยาสมุนไพรใช้บำรุงเลือด ดังนั้น ชาวบ้านภาคตะวันออกเฉียงเหนือในสมัยก่อนที่มีปัญหาเกี่ยวกับระบบเลือด จะนำดอกดุสิตา รวมทั้งส่วนอื่น ๆ ของต้นมาต้มน้ำดื่ม เพื่อช่วยบำรุงเลือดลมในร่างกาย ช่วยให้สุขภาพแข็งแรง
เห็นแล้วใช่ไหมว่าพรรณไม้หลาย ๆ ชนิด นอกจากจะมีส่วนดอกที่ดูสวยงามน่ามองแล้ว ส่วนอื่น ๆยังนำไปทำเป็นยาสมุนไพรให้ประโยชน์ต่อร่างกายด้วย อย่างเช่น "ต้นดุสิตา" สีม่วงสวย ๆ แบบนี้ล่ะค่ะ
เคล็ดลับสุขภาพ สุขภาพใกล้ตัว โรคและการป้องกัน คลิกเลย
คลิกอ่านความคิดเห็นของเพื่อน ๆ ได้ที่นี่ค่ะ
อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมจาก
- โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
- ฐานข้อมูลพันธุ์ไม้ องค์การสวนพฤกษศาสตร์
- thaikasetsart.com
