ยาถ่ายพยาธิ ซื้อกินเองได้ไหม อันตรายหรือไม่ จะรู้ได้ไงว่าเรามีพยาธิในร่างกาย ?

          ก่อนอื่นมาเช็กอาการของพยาธิกันก่อน โดยคนที่เสี่ยงต่อการติดเชื้อพยาธิมักมีประวัติการกินอาหารสุก ๆ ดิบ ๆ เช่น ก้อยดิบ ซอยจุ๊ แหนมหมู ปลาร้าดิบ กุ้งน้ำจืด หรือกินผักสดที่ล้างไม่สะอาด ดื่มน้ำที่มีการปนเปื้อนไข่พยาธิ โดยเฉพาะกลุ่มพยาธิไส้เดือน พยาธิใบไม้ พยาธิเส้นด้าย พยาธิตัวตืด ที่พบในคนบ่อย ๆ ดังนั้น ลองสังเกตอาการตามนี้ดูว่าเข้าข่ายมีพยาธิในร่างกายหรือเปล่า

• อาการพยาธิในระบบทางเดินอาหาร : หิวบ่อยกว่าปกติ คลื่นไส้-อาเจียนหลังกินอาหาร น้ำหนักลด ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ ท้องเสียสลับท้องผูก บางครั้งอาจพบพยาธิหรือปล้องพยาธิปนออกมากับอุจจาระ หากมีพยาธิเส้นด้ายมักมีอาการคันบริเวณทวารหนักโดยเฉพาะในตอนกลางคืน 

• อาการพยาธิไชอยู่ใต้ผิวหนัง : มีผื่นคัน ผื่นลมพิษ ผิวหนังบวมแดง หรือมีรอยนูนเป็นทางเดินของพยาธิและย้ายที่ไปเรื่อย ๆ มักเป็นพยาธิตัวจี๊ด หรือพยาธิปากขอ หากไชไปที่กล้ามเนื้อจะมีอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ บางคนอาจมีไข้

• อาการพยาธิไชไปที่สมอง : ปวดศีรษะอย่างรุนแรง กินยาแก้ปวดไม่หาย คลื่นไส้ อาเจียน ตาพร่ามัว ความดันในกะโหลกศีรษะสูงขึ้น บางคนอาจมีอาการแขน-ขาอ่อนแรง ชาตามร่างกาย พูดลำบาก และชัก

• อาการพยาธิในปอด : เจ็บแน่นหน้าอก ไอเรื้อรัง มีเสมหะปนเลือด หายใจลำบากเมื่อออกแรงหนัก ๆ 

• อาการพยาธิในตับ : เจ็บหรือปวดท้องบริเวณชายโครงขวา คลำพบตับที่โตขึ้น หรือรู้สึกแน่นท้องมากขึ้น ตาเหลือง ตัวเหลือง ปัสสาวะสีเข้มขึ้น อุจจาระสีซีดลง

          ยาถ่ายพยาธิมีหลายประเภท การจะเลือกใช้ยาชนิดไหนจึงต้องขึ้นอยู่กับชนิดของพยาธิที่ตรวจพบ โดยยาถ่ายพยาธิที่ใช้บ่อยมีดังนี้

• อัลเบนดาโซล (Albendazole) : เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อพยาธิตัวกลมหลายชนิด เช่น พยาธิไส้เดือน พยาธิปากขอ พยาธิแส้ม้า และพยาธิเข็มหมุด รวมถึงพยาธิตัวตืดและพยาธิใบไม้บางชนิดด้วย มีชื่อทางการค้า เช่น อัลเบน, อันซอล เป็นต้น แต่ห้ามใช้กับสตรีมีครรภ์ หญิงให้นมบุตร รวมถึงผู้ที่มีประวัติการชักหรือเป็นโรคตับ

• มีเบนดาโซล (Mebendazole) : เป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อพยาธิตัวกลมและพยาธิตัวตืด เช่น พยาธิเส้นด้าย พยาธิไส้เดือน พยาธิปากขอ มีชื่อทางการค้า เช่น ฟูกาคาร์, เบนดา, มีเบน เป็นต้น แต่มีข้อควรระวังคือ ห้ามใช้กับสตรีมีครรภ์ หญิงให้นมบุตร เด็กอายุต่ำกว่า 2 ขวบ และผู้ที่เป็นโรคตับ

• ไพแรนเทล พาโมเอต (Pyrantel Pamoate) : มีชื่อทางการค้า เช่น คอมแบนทริล ใช้รักษาพยาธิไส้เดือน พยาธิปากขอ พยาธิเส้นด้าย ออกฤทธิ์โดยทำให้พยาธิเป็นอัมพาต ไม่สามารถเกาะผนังลำไส้ได้ จึงถูกขับออกมาทางอุจจาระ ควรระวังการใช้ยานี้กับหญิงตั้งครรภ์ รวมถึงเด็กที่มีอายุต่ำกว่า 2 ขวบ 

• นิโคลซาไมด์ (Niclosamide) : ออกฤทธิ์ฆ่าพยาธิตัวตืดเกือบทุกชนิด ทั้งพยาธิตืดวัว พยาธิตืดหมู พยาธิตืดปลา พยาธิตืดแคระ โดยทำให้พยาธิตายแล้วขับออกทางอุจจาระ มีชื่อทางการค้า เช่น โยมีซาน, ทาพาไซด์ เป็นต้น ข้อควรระวังคือ ไม่ควรใช้ในเด็กอายุต่ำกว่า 2 ขวบ 

• พราซิควอนเทล (Praziquantel) : มีชื่อทางการค้า เช่น บิลทริไซด์, พราควานเทล เป็นต้น เป็นยาที่ออกฤทธิ์ได้ดีกับพยาธิตัวตืดและพยาธิใบไม้เกือบทุกชนิด เช่น พยาธิใบไม้ในตับ พยาธิใบไม้ในปอด โดยทำให้กล้ามเนื้อของพยาธิกระตุกและเป็นอัมพาตแล้วตายไป อย่างไรก็ตาม หญิงมีครรภ์ ให้นมบุตร และเด็กอายุต่ำกว่า 4 ขวบ ไม่ควรใช้ยาชนิดนี้

• ไอเวอร์เมคติน (Ivermectin) : ใช้รักษาพยาธิสตรองจิลอยด์ พยาธิไส้เดือน และพยาธิตัวจี๊ด แต่ห้ามใช้ยาในหญิงมีครรภ์ หญิงให้นมบุตร และเด็กอายุต่ำกว่า 5 ขวบ รวมถึงคนที่กำลังรับประทานยาวาร์ฟาริน

          ยาถ่ายพยาธิบางชนิดอาจมีอาการข้างเคียง เช่น คลื่นไส้ อาเจียน เวียนศีรษะ มีผื่นขึ้น แพ้ยา ซึ่งอาจรุนแรงในบางราย หรือยาบางชนิดเป็นอันตรายต่อเด็กเล็ก สตรีมีครรภ์ สตรีให้นมบุตร หรือผู้ที่มีโรคประจำตัวบางอย่าง เช่น ผู้ป่วยโรคตับ ไต จึงไม่ควรซื้อมากินเอง

• รู้เรื่องพยาธิ อาการแบบไหนต้องสงสัยว่ามีพยาธิ ใช้ยาถ่ายพยาธิดีไหม ? 
• พยาธิปอดหนู กินเมนูไหนเสี่ยงพลาดท่าพยาธิไชตา ทำตาบอดได้ ! 
• คันก้น บริเวณรูทวาร เกิดจากอะไรได้บ้าง ใช่พยาธิไหม 
• พยาธิในช่องคลอด ตกขาวมาก มีกลิ่นเหม็น อาการเช่นนี้อาจกำลังติดเชื้อ ! 
• พยาธิสตรองจิลอยด์ โรคร้ายคร่าชีวิตโค้ชชื่อดัง ชอบเดินเท้าเปล่าระวัง !
   

ขอบคุณข้อมูลจาก : โรงพยาบาลธนบุรี ราษฎร์ยินดี, คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี, สภากาชาดไทย, สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (1), (2), ศูนย์การศึกษาต่อเนื่องทางเภสัชศาสตร์ สภาเภสัชกรรม