ไข้กาฬหลังแอ่น เช็กอาการโรคติดต่ออันตราย อาจตายได้เฉียบพลัน

          โรคไข้กาฬหลังแอ่น อาการป่วยร้ายแรงที่ติดต่อผ่านทางการสัมผัสและหายใจ สามารถเสียชีวิตได้ภายในไม่กี่วันหากรักษาไม่ทัน 

ไข้กาฬหลังแอ่น เคยระบาดในประเทศไทยหรือไม่

          อาจเป็นเพราะโรคนี้ไม่ได้ระบาดรุนแรงและเป็นวงกว้างเหมือนกับอหิวาตกโรค หรือไข้หวัดใหญ่ ทำให้คนไม่ค่อยรู้จัก แต่จริง ๆ แล้วในประเทศไทยเคยมีการระบาดของโรคนี้หลายครั้ง แต่มักระบาดเฉพาะพื้นที่นั้น ๆ ในวงจำกัด เช่น ติดต่อกันในชุมชนเดียวกัน ในหอพัก ห้องเรียน ในบ้านเดียวกัน มีผู้ป่วยจำนวนน้อยในแต่ละปี ซึ่งหากพบต้องรายงานต่อกรมควบคุมโรคติดต่อ เพราะจัดเป็นโรคติดต่อร้ายแรงชนิดหนึ่ง มีอัตราการเสียชีวิตสูง

          ทั้งนี้ผู้ป่วยที่พบส่วนใหญ่อยู่ในวัยเด็ก หนุ่มสาว หรือผู้ใหญ่อายุน้อย จากสถิติย้อนหลังพบผู้ป่วยโรคนี้เฉลี่ย 20-50 คนต่อปี เสียชีวิตไม่เกินปีละ 10 คน และจำนวนผู้ป่วยค่อนข้างคงที่ตลอด 10 ปีที่ผ่านมา 

ไข้กาฬหลังแอ่นติดต่อกันได้ทางไหน

          โรคนี้มีระยะฟักตัวอยู่ระหว่าง 2-10 วัน (เฉลี่ย 3-4 วัน) แต่สามารถติดกันได้ตั้งแต่ 7 วันก่อนมีอาการ เป็นโรคติดต่อทางการหายใจ ผ่านทางการไอ หรือจาม การสัมผัสสารคัดหลั่ง เช่น น้ำลาย เสมหะ น้ำมูก จากการสัมผัสใกล้ชิดกับผู้ติดเชื้อ เช่น จูบปาก เป่าปาก ใบหน้าใกล้ชิดกันเป็นเวลานาน สูบบุหรี่ร่วมกัน ดื่มน้ำแก้วเดียวกัน การผายปอดช่วยชีวิต

          อย่างไรก็ตาม บางคนติดเชื้อแล้วไม่มีอาการ เป็นเพียงพาหะเท่านั้น เพราะมีภูมิคุ้มกันที่สร้างไว้ในวัยเด็กหลงเหลืออยู่จึงสามารถต้านเชื้อชนิดที่ก่อโรครุนแรงได้

          แต่หากผู้นั้นมีปัจจัยภายในตัวเองผิดปกติ เช่น ร่างกายไม่สร้างภูมิคุ้มกันต่อเชื้อโรคนี้ หรือเชื้อสามารถเล็ดลอดเข้าสู่กระแสโลหิต หรือระบบประสาทส่วนกลางได้ อาการของโรคจะรุนแรง ซึ่งมีเพียงส่วนน้อยเท่านั้น ดังนั้นการพบโรคนี้จึงมีเป็นระยะ ๆ (Sporadic) ไม่สัมพันธ์กับฤดูกาลแต่อย่างใด เนื่องจากเกี่ยวข้องกับปัจจัยภายในร่างกายผู้ป่วยเอง

ไข้กาฬหลังแอ่น อาการบ่งชี้ที่ต้องเฝ้าระวัง

          อย่างที่บอกว่าเมื่อรับเชื้อเข้าไปแล้ว เชื้อจะเข้าไปอยู่ในลำคอ หากคนไหนมีภูมิคุ้มกันแข็งแรง ก็จะไม่เกิดอาการใด ๆ จะเป็นเพียงพาหะเท่านั้น แต่หากใครมีร่างกายอ่อนแอ เชื้อในลำคอจะเพิ่มจำนวนแล้วเข้าสู่กระแสเลือดเพื่อไปยังเยื่อหุ้มสมอง ทำให้เกิดโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ (Meningitis)

          ผู้ป่วยจะมีอาการคล้ายไข้หวัด โดยเริ่มจากการเจ็บคอ ไอ ปวดศีรษะและกล้ามเนื้อ ตามด้วยไข้สูงและมีอาการซึม หากเชื้อเข้าสู่กระแสเลือดจะมีอาการรุนแรงและรวดเร็ว ผู้ป่วยราว ๆ ร้อยละ 75 จะมีผื่นขึ้นตามตัว ลักษณะคล้ายจุดเลือดออก และเป็นแฉกคล้ายดาวกระจาย ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของโรค มักเป็นบริเวณลำตัวส่วนล่าง ขา เท้า และบริเวณที่มีแรงกดบ่อย ๆ เช่น ขอบกางเกง ขอบถุงเท้า เยื่อบุตา หรือมือ แต่อาจพบผื่นลักษณะอื่นด้วยได้

          หากมีการติดเชื้อที่เยื่อหุ้มสมองจะปวดศีรษะอย่างรุนแรง อาเจียน คอแข็ง ไม่ค่อยรู้สึกตัว สับสน อาจมีอาการชักเกร็ง หลังแอ่นแข็งได้ ในรายที่รุนแรงจะมีเลือดออกในลำไส้และต่อมหมวกไต รวมทั้งภาวะที่เลือดจับตัวกันเป็นลิ่มทั่วร่างกาย (Waterhouse-Friderichsen Syndrome) จนเกิดอาการช็อกและเสียชีวิตในที่สุด โดยอาการทั้งหมดนี้จะเกิดขึ้นภายในระยะเวลาอันสั้น อาจเสียชีวิตได้ภายใน 48 ชั่วโมง

          อัตราการเสียชีวิตขึ้นอยู่กับความรุนแรงของโรค ในรายที่รุนแรงมีโรคแทรกซ้อน เช่น การติดเชื้อในเลือด มีภาวะช็อก ความดันโลหิตต่ำร่วมด้วย จะเสียชีวิตอย่างรวดเร็ว อัตราตายสูงถึง 70-80% ของผู้ป่วยทั้งหมด ส่วนในรายที่มีเยื่อหุ้มสมองอักเสบโดยไม่มีการติดเชื้อในเลือด จะมีอัตราตายต่ำกว่ามาก ประมาณ 2-10% ของผู้ป่วยทั้งหมด อย่างไรก็ดี หากได้รับการรักษาที่ถูกต้องและทันท่วงทีจะช่วยลดอัตราการตายได้ 

          สรุปก็คือลักษณะสำคัญที่บ่งชี้ว่าเป็นไข้กาฬหลังแอ่นก็คือ มีไข้ ขึ้นผื่นเป็นแฉก ๆ คล้ายรูปดาวกระจาย และเยื่อหุ้มสมองอักเสบ หากเด็กหรือผู้ใหญ่อายุน้อยมีอาการลักษณะนี้ให้รีบไปพบแพทย์โดยด่วน เพราะเป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ หากรักษาไม่ทันอาจเสียชีวิตได้

ไข้กาฬหลังแอ่น รักษาอย่างไร

          แม้จะเป็นโรคติดต่ออันตรายที่เป็นแล้วมีอัตราการเสียชีวิตสูง แต่หากรู้ตัวเร็วว่าป่วย แล้วรีบรักษา จะช่วยลดอัตราการเสียชีวิตได้ โดยเมื่อไปพบแพทย์ แพทย์จะทำการสอบถามประวัติความเจ็บป่วย ตรวจร่างกายผู้ป่วย ควรแจ้งแก่แพทย์ด้วยว่ามีโรคประจำตัวใดหรือไม่ แพ้ยาใดหรือไม่ เนื่องจากแพทย์จะต้องพิจารณาให้ยาต้านจุลชีพโดยเร็ว

          จากนั้นแพทย์จะทำการเพาะเชื้อในเลือดและน้ำไขสันหลัง แล้วจะเริ่มให้ยาต้านจุลชีพโดยการฉีด ยาที่มักจะเลือกใช้ คือ ยากลุ่ม penicillin หรือ cephalosporins ร่วมกับการรักษาประคับประคอง เช่น ให้น้ำเกลือแก้ไขภาวะขาดน้ำเกลือแร่ กรดด่างไม่สมดุล

ไข้กาฬหลังแอ่น ป้องกันได้หรือไม่ ก่อนโรคร้ายคุกคาม

          แม้โรคนี้จะอันตราย แต่สามารถป้องกันได้ด้วย 2 วิธี คือ

           1. กินยาต้านจุลชีพ เช่น ยากลุ่ม rifampicin หรือ ciprofloxacin

           2. ฉีดวัคซีนป้องกันโรค ในประเทศไทยมีวัคซีนที่สามารถป้องกันไข้กาฬหลังแอ่นได้เฉพาะสายพันธุ์  A, C, Y, W-135 แต่ในประเทศไทยมักพบการระบาดของสายพันธุ์ A และ B ซึ่งสายพันธุ์ที่พบบ่อยสุดคือ B และมีวัคซีนแล้วในต่างประเทศ แต่ยังไม่มีวัคซีนที่ครอบคลุมสายพันธุ์ B ในไทย
          สำหรับการจะฉีดวัคซีนได้ต้องทราบสายพันธุ์ที่ระบาดในพื้นที่นั้นก่อน อย่างไรก็ตาม ประชาชนทั่วไปไม่จำเป็นต้องป้องกันโรคนี้ด้วยการกินยาต้านจุลชีพ และฉีดวัคซีน เพราะมักจะใช้ในกลุ่มที่มีความเสี่ยง เช่น

          - คนที่จะเดินทางเข้าไปในพื้นที่ที่มีการระบาดของโรคเป็นประจำ เช่น ประเทศในแถบแอฟริกา

          - กลุ่มผู้แสวงบุญในพิธีฮัจญ์และอุมเราะห์ โดยประเทศซาอุดีอาระเบียได้กำหนดไว้ว่าต้องฉีดวัคซีนชนิดนี้ก่อนเข้าร่วมพิธี

          - คนที่อยู่อาศัยในเขตที่มีการระบาด

          - ครอบครัวของผู้ป่วย คนที่อยู่ในบ้าน และละแวกเดียวกัน ซึ่งมีโอกาสติดเชื้อจากผู้ป่วยได้

          - ผู้ที่จะเดินทางเข้าไปในเขตที่มีโรคชุกชุม

          - นักเรียน นักศึกษา ที่จะเดินทางไปเรียนในสหรัฐอเมริกา (ซึ่งมีข้อกำหนดให้ฉีดวัคซีนชนิดนี้ก่อนเข้าไป) รวมทั้งบางประเทศในทวีปยุโรป เช่น อังกฤษ

          - กลุ่มแพทย์ พยาบาล

          ทั้งนี้วัคซีนดังกล่าวไม่ได้ฉีดให้คนทั่วไป จึงไม่มีในโรงพยาบาล หากจำเป็นต้องฉีดวัคซีนติดต่อได้ที่

          - คลินิกเวชศาสตร์ท่องเที่ยวและการเดินทาง โรงพยาบาลเวชศาสตร์เขตร้อน มหาวิทยาลัยมหิดล
          - สถานเสาวภา สภากาชาดไทย
          - สถาบันบำราศนราดูร กระทรวงสาธารณสุข
          - กองโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรคติดต่อ กระทรวงสาธารณสุข
          - ด่านควบคุมโรคติดต่อระหว่างประเทศ ท่าอากาศยานเชียงใหม่ ขอนแก่น สงขลา  
          - สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด 14 จังหวัดภาคใต้

          นอกเหนือจากการให้ยาและฉีดวัคซีนแล้ว อีกทางที่ป้องกันได้ก็คือ

          - ดูแลรักษาสุขภาพร่างกายให้แข็งแรงอยู่เสมอ เพื่อจะได้มีภูมิต้านทางโรค
          - ควรหลีกเลี่ยงการอยู่ในแหล่งชุมชนที่หนาแน่น ขาดระบบสุขาภิบาลที่ดี
          - ควรหลีกเลี่ยงการอยู่ในที่แออัดไม่มีอากาศถ่ายเทเป็นเวลานาน
          - ล้างมือบ่อย ๆ
          - นอนพักผ่อนให้มาก ๆ
          - อย่าไอ จาม หายใจรดกัน
          - อย่าดื่มน้ำแก้วเดียวกับผู้อื่น หรือสูบบุหรี่มวนเดียวกับผู้อื่น
          - ล้างมือเมื่อสัมผัสถูกน้ำมูกและน้ำลายของผู้อื่น

          ซึ่งการป้องกันตัวเองด้วยวิธีข้างต้นนี้จะช่วยป้องกันโรคต่าง ๆ ได้ ไม่ใช่แค่โรคไข้กาฬหลังแอ่นเท่านั้น

          ทำความเข้าใจกับโรคนี้แล้วก็คงรู้แล้วว่า ไข้กาฬหลังแอ่น ไม่ใช่โรคใหม่ หากเราไม่ได้อยู่ในกลุ่มเสี่ยงก็ไม่ต้องตื่นตระหนกจนเกินไปนัก แต่การได้รู้ว่าอาการของโรคนี้เป็นอย่างไร เมื่อเจอคนใกล้ตัวหรือใครมีอาการต้องสงสัย จะได้รักษาอย่างทันท่วงที เพื่อลดอัตราการเสียชีวิตได้