ถ้าคุณคิดว่าแอลกอฮอล์ส่งผลเสียต่อตับเป็นหลักแล้วละก็ คุณตอบถูกแค่ครึ่งเดียว หรืออาจไม่ถึงครึ่งด้วยซ้ำ เพราะนอกจากตับแล้ว แอลกอฮอล์ยังทำร้ายอวัยวะอื่น ๆ อีกมากมาย สมองเป็นอีกหนึ่งอวัยวะที่ถูกฤทธิ์จากแอลกอฮอล์ทำร้าย จนอาจเกิดภาวะที่เรียกว่า “สมองหดตัว” จนเกิดปัญหาความจำ และเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดภาวะสมองเสื่อมหรืออัลไซเมอร์ ซึ่งส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตและต่อสังคมโดยรวมอย่างที่ไม่มีใครคาดคิด
ถึงแม้บางคนจะคิดว่าการดื่มแอลกอฮอล์อาจจะทำให้เรารู้สึกผ่อนคลาย รู้สึกมีความสุข ซึ่งต้องบอกว่าเป็นแค่ระยะสั้น ๆ จากการที่แอลกอฮอล์ไปกระตุ้นปฏิกิริยาสารสื่อประสาทที่เพิ่มขึ้นชั่วคราวแค่นั้น...ย้ำว่าแค่นั้นจริง ๆ แต่...หลังจากนั้น และในระยะยาว มันคือตัวการสำคัญซึ่งเป็นภัยเงียบที่คอยทำร้ายสมองอย่างคาดไม่ถึง
แอลกอฮอล์ตัวร้ายบ่อนทำลายสมองได้อย่างไร
ผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์ย้ำเตือนว่า แอลกอฮอล์เป็นสารที่ก่อให้เกิดความเป็นพิษต่อระบบต่าง ๆ ในร่างกาย โดยเฉพาะสารที่มีพิษต่อระบบประสาท (neurotoxin) ที่สามารถทำลายเซลล์สมองของเราได้โดยตรงเลยทีเดียว ถ้าให้สรุปผลกระทบของแอลกอฮอล์ต่อสมองอย่างสั้น ๆ ก็คือ หลังจากที่เราดื่มเข้าไป แอลกอฮอล์จะถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดอย่างรวดเร็วผ่านทางกระเพาะอาหารและลำไส้เล็ก แล้วเดินทางไปยังตับเพื่อทำการเผาผลาญ แต่ในระหว่างทางนี่แหละที่แอลกอฮอล์แวะไปส่งผลกระทบต่ออวัยวะต่าง ๆ รวมถึงสมองด้วย สามารถเข้าสู่สมองภายใน 30 วินาที
ภาพประกอบ : แสดงภาพสมองผู้ใหญ่ที่ปกติ กับ สภาพสมองของผู้ดื่มแอลกอฮอล์ต่อเนื่อง
จากภาพด้านบนจะเห็นสภาพสมองที่เปลี่ยนแปลงไปจากการรับแอลกอฮอล์ ทำให้เนื้อสมองโดนทำร้ายฝ่อหดตัว เกิดร่องสมองที่กว้างขึ้น
สมองหด สมองเสื่อม เพราะแอลกอฮอล์ มีอยู่จริง
แนวคิดเรื่อง “สมองหดเล็กลง” หรือ “ปริมาตรสมองลดลง” นั้น ไม่ใช่แค่คำพูดเปรียบเปรยเล่น ๆ แต่เกิดขึ้นได้จริง ๆ จากการมีแอลกอฮอล์เข้าไปเกี่ยวข้อง นั่นคือการดื่มแอลกอฮอล์ในระยะยาว โดยเฉพาะการดื่มหนัก มีผลกระทบต่อสุขภาพสมองอย่างรุนแรง เพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะสมองเสื่อมและปัญหาความจำอื่น ๆ อย่างมาก
มีงานวิจัยที่ชี้ให้เห็นว่า แม้แต่การดื่มเพียงเล็กน้อยถึงปานกลางก็อาจเป็นอันตรายได้ ข้อมูลในปี 2022 พบว่า แค่ดื่มแอลกอฮอล์เพียงวันละ 1 ดื่ม ก็เชื่อมโยงกับปริมาตรสมองที่ลดลงแล้ว และแนวโน้มนี้จะยิ่งชัดเจนขึ้นเมื่อดื่มมากขึ้น โดยกลไกที่แอลกอฮอล์ทำลายสมองมีหลายแบบ คือ
- ทำลายเซลล์ประสาทโดยตรง โดยไปทำลายเนื้อเยื่อสมองส่วนขาวที่เปรียบได้กับสายเคเบิลที่เชื่อมต่อเซลล์ประสาทในสมอง เมื่อส่วนนี้ถูกทำลาย การสื่อสารในสมองก็ติดขัด
- ลดการไหลเวียนเลือดและทำให้เซลล์ประสาทตาย โดยเฉพาะสมองส่วนหน้าที่ดูแลเรื่องการตัดสินใจและการควบคุมอารมณ์ หรือสมองน้อยที่ประสานงานการเคลื่อนไหว เมื่อเซลล์ประสาทในส่วนนี้ตาย ปริมาตรของสมองก็ลดลงด้วย
- ในรายที่ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำทุกวัน หรือค่อย ๆ เพิ่มการดื่มขึ้นทีละน้อย ๆ แอลกอฮอล์ยังลดปริมาตรเนื้อเยื่อสมอง ซึ่งมีหน้าที่ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อ และการให้ความรู้สึก ทั้งประสาทสัมผัส ความนึกคิด ความจำ การเห็น การพูด การได้ยิน
- สร้างผลกระทบทางอ้อมผ่านภาวะขาดสารอาหาร การดื่มแอลกอฮอล์อย่างหนักยังทำให้เกิดภาวะขาดสารไทอามีน หรือ วิตามินบี 1 ซึ่งจำเป็นต่อการทำงานของสมองและระบบประสาทโดยรวม ถ้าปล่อยไว้เรื้อรังก็จะทำร้ายสมองจนอาจเกิดภาวะที่เรียกว่า โรคสมองขาดไทอามีน (Wernicke encephalopathy) ซึ่งมักนำไปสู่กลุ่มอาการ Korsakoff (Korsakoff syndrome) ที่ทำให้เส้นใยประสาทที่เกี่ยวข้องกับความทรงจำถูกทำลาย ผลก็คือ การสูญเสียความทรงจำอย่างรุนแรง นอกจากนี้ยังมีโรคที่เรียกว่า Marchiafava-Bignami disease ซึ่งทำลายเส้นใยประสาทขนาดใหญ่ที่เชื่อมสมองทั้งสองซีกเข้าด้วยกัน (Corpus Callosum) ส่งผลให้เกิดปัญหาด้านการรับรู้ การเดิน พูดไม่ชัด และกล้ามเนื้อกระตุก
- แอลกอฮอล์เข้าควบคุมระบบสื่อประสาท ทำให้เกิดอาการหงุดหงิด วิตกกังวล นอนไม่หลับ กระสับกระส่าย สมองช้า ความจำแย่ลง ซึมเศร้า อารมณ์แปรปรวน
- ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดของสมองที่ถูกทำลาย คือ หยักสมองแคบเล็ก ฟีบฝ่อ ร่องสมองกว้าง ซึ่งเป็นความเสี่ยงต่อสติและความจำ เรียกว่าดื่มมากแล้วสมองพังไม่ต่างจากผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์หรือสมองเสื่อม
แล้วก็อย่างที่บอกไป การดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ สมองจะรับเลือดได้น้อยลง สมองขาดเลือดและถูกทำลาย และพอเอกซเรย์ดูสมองส่วนที่ขาดเลือดเป็นระยะเวลานาน ๆ ก็จะพบว่าปริมาตรสมองที่ลดลง หรือ “สมองหดเล็กลง” ในที่สุด ดังนั้น แอลกอฮอล์จึงไม่ได้เพียงแค่ทำให้มึนเมาหรือเมาค้าง (แฮงก์) ในช่วงสั้น ๆ แต่ทำลายเนื้อเยื่อสมองของเราอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ยังส่งผลกระทบต่อการทำงานของสมองในระยะยาว เช่น ปัญหาความจำ และเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดภาวะสมองเสื่อมได้ด้วย
ถ้าหยุดดื่ม...ก็ยังพอมีความหวัง
แม้ว่าความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับสมองจากการดื่มแอลกอฮอล์อาจจะไม่สามารถย้อนกลับได้ทั้งหมด แต่สามารถบำบัดฟื้นฟูและป้องกันความเสียหายเพิ่มเติมได้ นั่นแปลว่า การหยุดดื่มแอลกอฮอล์เป็นบันไดขั้นแรกที่สำคัญที่สุดในการหยุดยั้งความเสียหายต่อสมองของเรา
ที่สำคัญ สมองของเราเป็นอวัยวะที่น่าอัศจรรย์ เพราะสามารถฟื้นฟูความเสียหายเล็กน้อยได้อย่างน่าทึ่ง เช่น เนื้อเยื่อสมองส่วนเทาเพิ่มขึ้นได้ใน 2-6 เดือนหลังหยุดดื่ม บริเวณที่เรียกว่าฮิปโปแคมปัส ซึ่งเกี่ยวข้องกับความจำ ฟื้นตัวได้อย่างชัดเจนหลังงดแอลกอฮอล์แล้ว 6 สัปดาห์ขึ้นไป การทำงานของสมองดีขึ้น ความจำ สมาธิ การตัดสินใจและอารมณ์ดีขึ้น ระบบสารสื่อประสาทค่อย ๆ กลับมาสมดุลใน 1-3 เดือน ทำให้การนอนและอารมณ์นิ่งขึ้น เป็นต้น
ถึงการฟื้นตัวของแต่ละคนจะต่างกันไป แต่ถ้าดูแลตัวเองทั้งในด้านโภชนาการ การออกกำลังกาย การจัดการความเครียด และการหลีกเลี่ยงสารที่เป็นอันตราย ก็ช่วยลดความเสียหายเพิ่มเติมและอาจส่งเสริมการฟื้นฟูการทำงานของสมองได้
งดเหล้าเข้าพรรษา คุณทำได้ !! จึงเป็นที่มาของการสื่อสารเชิญชวนประชาชนในปี 2568 เริ่มวันนี้เพื่อสมองที่ดีขึ้นของคุณ
หากคุณกำลังคิดที่จะลด ละ หรือเลิกดื่ม ไม่ว่าด้วยเหตุผลใดก็ตาม ทั้งเพื่อสุขภาพสมองที่ดีขึ้น สุขภาพกายโดยรวม สุขภาพจิตใจที่ดีขึ้น หรือเพื่อคนที่คุณรัก คุณไม่ได้สู้คนเดียว การปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจะช่วยให้คำแนะนำและกำลังใจกับคุณได้ และในช่วงเวลาสำคัญอย่างเทศกาลเข้าพรรษานี้ ขอเป็นกำลังใจให้ทุกคนที่อยากก้าวเดินในเส้นทางนี้ การตัดสินใจดูแลสมองและร่างกายของคุณคือการลงทุนเพื่ออนาคตที่ดีที่สุด
เริ่มวันนี้ สมองดีขึ้นแน่นอน ชวนตัวเองเลิกดื่มแอลกอฮอล์ คุณทำได้
แหล่งข้อมูล
การดื่มแอลกอฮอล์ต่อเนื่องเป็นเวลานาน ส่งผลให้ขนาดสมองหดแฟบลง และยังฟ่อในส่วนที่เรียกว่า ฮิปโปแคมปัส (hippocampus) ซึ่งเกี่ยวข้องกับความจำ และการใช้เหตุผล โดยผลในส่วนนี้จะมากหรือน้อย ขึ้นอยู่กับปริมาณที่ดื่ม
คณะแพทย์ศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล
1) สมองและระบบประสาท ทำให้ผู้ดื่มมีอาการความจำเสื่อม ความคิดเลอะเลือน สูญเสียการควบคุมการทรงตัว สมองมีขนาดเล็กลง บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง บางรายมีอาการประสาทหลอนหวาดระแวงว่าจะโดนทำร้าย
1) สมองและระบบประสาท ทำให้ผู้ดื่มมีอาการความจำเสื่อม ความคิดเลอะเลือน สูญเสียการควบคุมการทรงตัว สมองมีขนาดเล็กลง บุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง บางรายมีอาการประสาทหลอนหวาดระแวงว่าจะโดนทำร้าย
https://www.pptvhd36.com/health/care/2723
การรักษาภาวะสมองเสียหายจากแอลกอฮออล์ การหยุดดื่มแอลกอฮอล์ ซึ่งจะลดปริมาณสารพิษที่เข้าไปทำลายเซลล์สมองโดยตรง ทำให้เซลล์สมองฟื้นตัวได้ รักษาภาวะขาดวิตามินบี 1 ด้วยการให้วิตามินบี 1 เข้าทางหลอดเลือดดำ ซึ่งจะให้ผลตอบสนองดี ถ้าสมองได้รับความเสียหายไม่มาก โดยสมองส่วนที่ยังไม่ถูกทำลายจะสามารถฟื้นฟูกลับมาได้ดี ซึ่งต้องให้ผ่านการฉีดติดต่อกัน 5-7 วัน
การรักษาภาวะสมองเสียหายจากแอลกอฮออล์ การหยุดดื่มแอลกอฮอล์ ซึ่งจะลดปริมาณสารพิษที่เข้าไปทำลายเซลล์สมองโดยตรง ทำให้เซลล์สมองฟื้นตัวได้ รักษาภาวะขาดวิตามินบี 1 ด้วยการให้วิตามินบี 1 เข้าทางหลอดเลือดดำ ซึ่งจะให้ผลตอบสนองดี ถ้าสมองได้รับความเสียหายไม่มาก โดยสมองส่วนที่ยังไม่ถูกทำลายจะสามารถฟื้นฟูกลับมาได้ดี ซึ่งต้องให้ผ่านการฉีดติดต่อกัน 5-7 วัน
ข้อมูลสนับสนุนเพิ่มเติม
กดติดตามข้อมูลข่าวสาร แคมเปญที่น่าสนใจ และกิจกรรมดี ๆ จาก สสส. เพิ่มเติมได้ที่ :
Facebook : Social Marketing Thaihealth by สสส.
Line : @thaihealththailand
TikTok: @thaihealth
YouTube: SocialMarketingTH
Website : Social Marketing Thaihealth
