ภูมิปัญญาพื้นบ้าน สู่สปาฟื้นฟูสุขภาพแบบองค์รวม
แพทย์แผนไทยไม่เป็นสองรองใคร โดยเฉพาะเรื่องการนวด รักษาอาการปวดเจ็บของร่างกายที่มีมาตั้งแต่สมัยโบราณ สามารถช่วยฟื้นฟูสุขภาพได้จริง ลองมารู้จักภูมิปัญญาพื้นบ้านในรูปแบบสปาที่ช่วยฟื้นฟูสุขภาพแบบองค์รวม จาก ภญ.ดร.สุภาภรณ์ ปิติพร หัวหน้ากลุ่มงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ที่ให้ความรู้ไว้ในนิตยสาร Happy+ กันค่ะ
ในทางการแพทย์แผนไทย มีแนวคิดพื้นฐานเกี่ยวกับร่างกายของคนเราว่า ประกอบด้วยธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ ที่ทำงานอย่างสัมพันธ์กัน เมื่อใดที่ความสัมพันธ์ระหว่างธาตุทั้งสี่เสียสมดุล อันเป็นผลมาจากปัจจัยต่าง ๆ เช่น อาหารการกิน พฤติกรรม สถานที่อยู่ ฤดูกาล วัย เพศ เป็นต้น ก็อาจเกิดการเจ็บป่วยขึ้นได้ ทางโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร จึงได้ทำการรวบรวมศาสตร์และองค์ความรู้จากการแพทย์แผนไทย และการแพทย์พื้นบ้านที่มีอยู่มากมาย ไม่ว่าจะเป็น ยาอาบ ยาอบ ยาแช่ ยาพอก ที่มีมากมายหลายสูตร ซึ่งสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในริการสปาซึ่งเป็นที่นิยมในปัจจุบัน ได้อย่างลงตัว อาทิ
การนวดไทย เป็นการเข้าถึงการปรับสมดุลด้วยการนวดแบบไทย แต่ให้ความสำคัญกับน้ำหนักที่เหมาะสมกับเจ้าเรือนของแต่ละบุคคล เพื่อให้กลับคืนสู่สมดุล โดยแบ่งออกเป็น
นวดไทยสำหรับชาวปิตตะ เป็นการนวดที่ไม่ใช้น้ำหนักแรงมาก เพราะชาวปิตตะจะเป็นกลุ่มที่มีความร้อนในร่างกายมาก การใช้น้ำหนักที่มากจะเกิดการกระตุ้นให้ชาวปิตตะเกิดภาวะที่มีการอักเสบหลังการนวดได้ง่าย นวดไทยสำหรับชาววาตะ เป็นการนวดที่สามารถใช้น้ำหนักได้มากกว่าชาวปิตตะ แต่เน้นการให้ความสำคัญในเรื่องของจังหวะความต่อเนื่อง เนื่องจากชาววาตะเป็นกลุ่มที่มีการเคลื่อนที่ของลมที่ไม่อยู่นิ่ง มีการแปรเปลี่ยนตลอดเวลา ดังนั้นการใช้น้ำหนักที่คงที่มั่นคง จะทำให้ลดการกำเริบของลมได้ นวดไทยสำหรับชาวเสมหะ เป็นการนวดที่ใช้น้ำหนักได้มากกว่าชาวปิตตะและชาววาตะเน้นการลงน้ำหนักที่ลึก หนัก นิ่ง และมั่นคง เนื่องจากชาวเสมหะมีความหนักแน่นมาก ต้องใช้การลงน้ำหนักที่มากกว่าเจ้าเรือนอื่น ๆ
การนวดน้ำมันอโรมาตามเจ้าเรือน เป็นการนวดที่เน้นการปรับสมดุลทั้งโครงสร้างและอารมณ์ ความชุ่มของน้ำมันจะช่วยคลายกล้ามเนื้อที่ตึงเกร็งลง ส่วนกลิ่นหอมของอโรมาจะช่วยปรับสมดุลอารมณ์ให้เกิดความผ่อนคลาย ตามสไตล์ของแต่ละเจ้าเรือน ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็น
น้ำมันอโรมาชาวปิตตะ เนื่องจากชาวปิตตะมีความร้อนมาก มักมีการอักเสบได้ง่าย มีอารมณ์ใจร้อน หงุดหงิด โกรธง่าย การปรับสมดุลอารมณ์โดยใช้กลิ่นของอโรมาจึงควรเป็นกลิ่นที่ให้ความเย็นความสงบ ผ่อนคลาย น้ำมันอโรมาชาววาตะ เนื่องจากชาววาตะมีคุณสมบัติแห้งเย็น เบา ชาววาตะมักมีอุปนิสัยไม่ชอบอยู่นิ่ง ทำอะไรเร็ว ช่างพูด ตื่นเต้น อารมณ์เปลี่ยนง่าย การปรับสมดุลอารมณ์โดยใช้กลิ่นของอโรมาที่เหมาะจึงควรเป็นกลิ่นที่มีความอุ่น หนัก และให้ความสงบ ส่วนน้ำมันโรมาชาวเสมหะ เนื่องจากชาวเสมหะมีความหนัก นิ่งและมั่นคง เย็น ชุ่มชื้น อ่อนโยน รักสงบ ไม่ชอบการเปลี่ยนแปลง การปรับสมดุลอารมณ์โดยใช้กลิ่นของอโรมาที่เหมาะจึงควรเป็นกลิ่นที่มีความอุ่น แห้ง และรู้สึกกระปรี้กระเปร่า การนวดโกยท้องเป็นการนวดเพื่อปรับสมดุลระบบย่อยอาหารระบบขับถ่าย และปรับระบบการไหลเวียนของพลังงาน หรือเลือดลมให้เดินได้ดีขึ้น เพราะบริเวณท้องนั้นนับว่าเป็นหัวใจของสุขภาพ เป็นที่ตั้งของอวัยวะที่เกี่ยวข้องกับระบบย่อยอาหารและขับถ่าย โดยเฉพาะบริเวณสะดือ ที่เป็นจุดกำเนิดของเส้นประธานสิบ หรือเส้นพลังงานในทฤษฎีการแพทย์แผนไทย
การนวดกะบังลมหย่อน กะบังหน้า หรือด้านหลังของช่องคลอด หรือมีการเคลื่อนต่ำลงมาของมดลูก ภาวะเช่นนี้มักพบได้ในสตรีที่มีบุตรมาก มีการคลอดบุตรยากและสตรีสูงอายุ หรือวัยหมดประจำเดือน ซึ่งการแพทย์แผนไทยมีองค์ความรู้ในการดูแลสุขภาพสตรีมาอย่างยาวนาน โดยเฉพาะการนวดกะบังลมหย่อน ซึ่งนับว่าได้ผลดีเป็นอย่างมาก และยังเป็นการเพิ่มคุณภาพชีวิตให้กับผู้รับบริการอีกด้วย
การดูแลผู้หญิงหลังคลอด เป็นการปรับสมดุลธาตุภายในร่างกาย เพราะแม่หลังคลอดจะมีการสูญเสียไฟธาตุในร่างกายไปมาก การอยู่ไฟ การนวด และการอบหรือการอาบ จึงช่วยเติมในสิ่งที่แม่ขาดไป และยังช่วยคืนความสมดุลโครงสร้างที่แม่จะต้องอุ้มท้องมากกว่า 9 เดือน ทำให้ข้อกระดูกสะโพกขยาย หลุดหลวม กล้ามเนื้ออ่อนล้าจากการรับน้ำหนักลูกน้อยในครรภ์
การดูแลหลังการคลอดประกอบด้วย การทับหม้อเกลือที่ท้อง การเข้าตะเกียบ การขัดหรือพอกผิวกายด้วยสมุนไพรตามธาตุเจ้าเรือนการอบสมุนไพรตามธาตุเจ้าเรือน การอบหญ้ารีแพร์ ที่ช่วยให้มดลูกเข้าอู่ แผลฝีเย็บสมานตัวเร็วขึ้น การให้ดื่มน้ำเสน่ห์จันทน์ขาว เพื่อปรับสมดุลเลือดลมในร่างกาย การอาบสมุนไพร และการนวดหน้าตามเจ้าเรือน
ศาสตร์และองค์ความรู้จากการแพทย์แผนไทย และการแพทย์พื้นบ้านเหล่านี้ เป็นกระบวนการการรักษาเยียวยาของวัฒนธรรมไทยที่สั่งสมกันมาอย่างยาวนาน ผ่านการกลั่นกรองจากครอบครัว ชุมชน จนเป็นศาสตร์ที่มีความละเอียดอ่อน และสัมพันธ์กับกลไกการทำงานของร่างกายที่ซับซ้อน ซึ่งไม่อาจอธิบายได้ด้วยความรู้ทางวิทยาศาสตร์ของการแพทย์แผนปัจจุบันแต่เพียงอย่างเดียว
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
เรื่องโดย ภญ.ดร.สุภาภรณ์ ปิติพร หัวหน้ากลุ่มงานเภสัชกรรม โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร
