อาการโควิดลงปอดเป็นยังไง พร้อมวิธีเช็กเบื้องต้น สัญญาณไหนต้องรีบรักษา

          อาการโควิดที่พบส่วนใหญ่ คือ มีไข้ ไอ เจ็บคอ คล้ายกับไข้หวัดทั่วไป ซึ่งหากภูมิคุ้มกันร่างกายแข็งแรงพอจะสามารถต่อสู้กับเชื้อไวรัส และรักษาตัวให้หายได้เอง ทว่าความอันตรายของโรค COVID-19 อยู่ตรงที่เชื้อไวรัสนี้มีโอกาสลงปอดได้ง่าย โดยเฉพาะสายพันธุ์อังกฤษ B.1.1.7 ที่แพร่ระบาดระลอกใหม่ นอกจากจะติดต่อง่ายกว่าเดิมแล้ว กลับพบคนหนุ่มสาวมีอาการปอดอักเสบมากขึ้นด้วยทั้งที่บางคนไม่มีอาการป่วยใด ๆ เลย

          เมื่อเป็นเช่นนี้ เราจะรู้ได้อย่างไรว่าโควิดลงปอดแล้วหรือยัง หากใครกำลังป่วยอยู่ รีบสังเกตตัวเองเพื่อเข้ารับการรักษาโดยเร็วค่ะ

          คุณหมอจากเพจ Drama-addict ให้ข้อมูลไว้ว่า ตามปกติเวลาที่มีการติดเชื้อทางเดินหายใจ ไม่ว่าจะเป็นหวัด ไข้หวัดใหญ่ หรือโควิด 19 จะแบ่งตำแหน่งที่ติดเชื้อเป็นการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน กับ การติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนล่าง

          - กรณีติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน คือ บริเวณปาก คอ จมูก อาการจะไม่รุนแรงมาก เช่น มีน้ำมูก เจ็บคอ ไอ

          - กรณีติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนล่าง คือ ตั้งแต่หลอดลม ลงไปถึงปอด จะเรียกว่าโควิดลงปอด มีอาการรุนแรงกว่าการติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน เช่น เนื้อเซลล์ปอดและถุงลมบางส่วนได้รับความเสียหาย ทำให้หายใจลำบาก ถ้าเอกซเรย์หรือทำ CT Scan จะพบความเปลี่ยนแปลงในปอด และหากรุนแรงมากอาจถึงขั้นเสียชีวิตได้

          โควิดลงปอดทุกคนไหม ? ประเด็นนี้ต้องบอกว่า ข้อมูลในปี 2563 พบผู้ป่วยโควิดราว 80% มีอาการไม่หนัก กล่าวคือแทบไม่แสดงอาการ หรือบางคนอาจจะมีไข้ ไอ จามทั่วไป เชื้อไม่ค่อยลงปอด แต่ในบางคนอาจมีปอดอักเสบอ่อน ๆ ได้ ซึ่งไม่รุนแรง ขณะที่ผู้ป่วยอีก 20% เชื้อจะลงปอด และมีอาการรุนแรงขึ้น  

          อย่างไรก็ตาม สำหรับโควิดสายพันธุ์อังกฤษ B.1.1.7 ที่เพิ่งระบาดในไทยเมื่อปี 2564 นั้น เชื้อมีความรุนแรงกว่าเดิม อยู่ในร่างกายได้เป็นเวลานานขึ้น อีกทั้งจับกับผิวเซลล์มนุษย์ได้ดีกว่าสายพันธุ์ที่เคยระบาดในไทย ทำให้ผู้ป่วยมีปริมาณเชื้อในโพรงจมูกเยอะขึ้น

          ดังนั้น เมื่อหายใจเข้าไป โอกาสที่เชื้อจะเข้าปอดก็ง่ายกว่าเดิม จึงพบผู้ติดเชื้อมีอาการปอดอักเสบเร็วขึ้นและมากขึ้นไปด้วย แม้แต่วัยรุ่นที่สุขภาพแข็งแรงแทบไม่แสดงอาการป่วย แต่เมื่อเอกซเรย์ปอดกลับเจอฝ้าที่แสดงถึงภาวะปอดอักเสบ

          โดยการระบาดรอบนี้ พบคนที่มีรอยโรคปอดอักเสบ ร่วมกับไข้ ไอ หรือหอบเหนื่อย ได้ประมาณ 30-50% ขึ้นกับระยะเวลาที่ผู้ป่วยมาพบแพทย์หลังได้รับเชื้อหรือเริ่มมีอาการ รวมทั้งโรคประจำตัวของผู้ป่วยด้วย

          หลายคนสงสัยว่า โควิดลงปอดภายในกี่วัน ? จากข้อมูลพบว่า มีโอกาสที่เชื้อจะลงปอดและมีอาการปอดอักเสบระยะต้น ในช่วง 5 วันหลังได้รับเชื้อหรือเริ่มมีอาการ และปอดอักเสบระยะที่ 2 จะอยู่ในช่วง 10-15 วัน ซึ่งอาการแสดงที่เป็นสัญญาณว่าเชื้อไวรัสโคโรนาอาจเข้าสู่ปอดแล้วก็คือ

• ไอแห้ง ๆ มีอาการไอมากขึ้น
• เหนื่อยง่ายขึ้น สังเกตได้จากเวลาทำกิจกรรมอะไรก็ตามที่เคยทำได้ปกติ แต่ตอนนี้เมื่อทำแล้วจะรู้สึกเหนื่อยเร็วกว่าเดิม  
• หอบเหนื่อย แน่นหน้าอก
• หายใจติดขัด หายใจลำบาก หายใจไม่อิ่ม เนื่องจากเชื้อที่ลงปอดจะทำให้เกิดการอุดกั้นบริเวณถุงลมปอด ส่งผลต่อการแลกเปลี่ยนและลำเลียงออกซิเจน 
• พูดติดขัด ขาดห้วง
• ระดับออกซิเจนในเลือดลดต่ำลง เพราะเชื้อที่อุดกั้นถุงลมปอด ทำให้การลำเลียงออกซิเจนไม่ดี จึงส่งออกซิเจนไปยังกระแสเลือดน้อยกว่าปกติ

           หากมีอาการที่กล่าวมานี้ควรรีบแจ้งแพทย์โดยเร็ว เนื่องจากการระบาดระลอกใหม่พบเชื้อลุกลามในปอดเร็วมาก โดยแพทย์จะเอกซเรย์ปอด หรือ CT Scan เพื่อวินิจฉัยภาวะปอดอักเสบก่อนทำการรักษา

          แม้อาการที่กล่าวไปข้างต้นจะเป็นสัญญาณเตือนโควิดลงปอด แต่ทราบไหมว่า ยังมีผู้ติดเชื้อโควิดจำนวนไม่น้อยที่มีภาวะ Happy Pneumonia หรือเป็นปอดอักเสบแต่มีอาการน้อยหรือไม่มีอาการจำพวกหอบเหนื่อย หรือหายใจติดขัดให้เห็นเลย ต้องเอกซเรย์ปอดเท่านั้นจึงจะเห็นว่าปอดมีร่องรอยของโรคแล้ว โดยแสดงร่วมกับภาวะ Silent Hypoxemia คือค่าออกซิเจนในเลือดต่ำกว่าปกติ แต่ไม่มีอาการเหนื่อยหอบ ทว่าเมื่อเป็นหลายวันเข้า จนอาการมาถึงจุดหนึ่ง จะเหนื่อยแบบรุนแรง จนระบบหายใจล้มเหลว และเสียชีวิตในเวลาไม่นาน

          ภาวะเหล่านี้ทำให้ผู้ป่วยโควิด 19 มักไม่รู้ตัวว่าเป็นปอดอักเสบ เพราะไม่มีอาการใด ๆ แต่เมื่อแสดงอาการ ผู้ป่วยจะทรุดหนักเฉียบพลันและมีโอกาสที่จะรักษาไม่ทัน นั่นจึงเป็นเหตุผลสำคัญว่า ทำไมผู้ป่วยควรอยู่ในโรงพยาบาล หรือโรงพยาบาลสนาม เพื่อสังเกตอาการทุกวัน รวมทั้งตรวจวัดระดับออกซิเจนในเลือด หากมีความผิดปกติ แพทย์จะเข้ามาช่วยเหลือได้เร็ว

          สำหรับผู้ป่วยโควิดที่อยู่ในโรงพยาบาล หรือโรงพยาบาลสนามแล้ว แม้จะไม่มีอาการเหนื่อยหอบ หายใจติดขัด แต่แพทย์อาจให้ตรวจระดับออกซิเจนในเลือด เพื่อเฝ้าระวังอาการปอดอักเสบด้วยวิธีการต่าง ๆ เช่น

          - ใช้เครื่องตรวจวัดระดับออกซิเจนในเลือดที่ปลายนิ้ว (Pulse Oximeter) หากมีปริมาณออกซิเจนในเลือดต่ำกว่า 96% จะแสดงถึงความผิดปกติที่ปอด ซึ่งต้องรักษาทันที

          - การให้เดิน 6 นาที (6-minute walk test) เป็นวิธีตรวจสอบสมรรถภาพทางกาย เพื่อเช็กอาการของคนที่เป็นปอดอักเสบระยะแรก วิธีการก็คือจะให้ผู้ป่วยเดินเร็ว ๆ เป็นเวลา 6 นาที หากมีภาวะปอดอักเสบ ก็จะรู้สึกเหนื่อยง่าย เหนื่อยเร็วกว่าปกติ หัวใจเต้นเร็วขึ้น ความดันโลหิตสูงขึ้น เมื่อเทียบกับช่วงเวลาปกติ รวมทั้งระดับออกซิเจนในเลือดอาจลดต่ำลงเหลือน้อยกว่า 96%

          - การปั่นจักรยานอากาศนาน 3 นาที หรือเดินไป-มาข้างเตียง 3 นาทีขึ้นไป แล้วเปรียบเทียบระดับออกซิเจนในเลือดก่อน-หลังทดสอบ หากค่าออกซิเจนลดลง 3% ขึ้นไป จะถือว่ามีภาวะออกซิเจนในเลือดลดลงหลังออกแรง (Exercise-induced Hypoxia) 

          - การออกกำลังกายด้วยการลุก-นั่ง (Sit-to-Stand Tests) เพื่อเป็นการตรวจสอบเบื้องต้นว่าอาการปอดอยู่ในสภาวะไหนแล้ว ซึ่งจะช่วยคัดกรองผู้ป่วยโควิดที่ยังไม่พบปอดอักเสบในช่วงแรกได้ โดย รศ. นพ.นิธิพัฒน์ เจียรกุล แนะนำวิธีทดสอบไว้ดังนี้ 

            อุปกรณ์ที่ต้องมี 
             - เก้าอี้ที่แข็งแรงชนิดมีพนักพิงหลัง แต่ไม่มีที่เท้าแขน ความสูงจากที่นั่งถึงพื้น 40-50 เซนติเมตร
             - เครื่องวัดออกซิเจนปลายนิ้ว หรือหากไม่มีเครื่องวัดออกซิเจนปลายนิ้วสามารถใช้นาฬิกา Smart Watch ที่มีการวัดค่าออกซิเจนในเลือด (SpO2)

            ขั้นตอนการทดสอบ
             1. วัดออกซิเจนปลายนิ้ว ถ้าไม่มีเครื่องมือ ให้จับชีพจร 1 นาที ว่าได้กี่ครั้ง
             2. ลุก-นั่งกับเก้าอี้ โดยห้ามเอามือจับตัวเก้าอี้ ควรมีคนคอยดูอยู่ด้านหน้าเพื่อป้องกันการล้มหัวฟาด
             3. ลุก-นั่งไปเรื่อย ๆ ภายใน 1 นาที เอาเท่าที่เร็วที่สุดที่พอไหว 
             4. เมื่อครบ 1 นาที ให้ลองวัดออกซิเจน ถ้าตกลงเกิน 3% หรือถ้าวัดชีพจรแล้วเกิน 120 ครั้ง/นาที หรือคนไข้หายใจหอบเหนื่อยมาก พูดเป็นคำไม่ได้ แสดงว่าน่าจะมีปัญหาในปอด ทำให้ออกซิเจนไม่พอ

             อย่างไรก็ตาม แม้ว่าตัวเลขตกลงไม่เกิน 3% ที่แสดงว่าปอดน่าจะยังดี แต่ก็ไม่ได้การันตีว่าไม่เป็นโควิดเช่นกัน ดังนั้น ควรทดสอบด้วยตัวเองอยู่บ่อย ๆ โดยเฉพาะคนเป็นโควิดที่ยังมีอาการน้อย ๆ ก็สามารถเช็กได้ด้วยตัวเอง ส่วนคนที่ยังไม่เป็นโควิดก็ทำได้ เพื่อใช้เป็นมาตรฐานของตัวเองก่อนเป็นปอดบวม

• ผู้ที่ได้รับเชื้อแต่ไม่มีอาการ อาจพบการอักเสบของปอดได้เมื่อเอกซเรย์
• ผู้ที่ได้รับเชื้อปริมาณน้อย อาจมีอาการคล้ายไข้หวัด ปวดเมื่อยตามตัว มีไข้ หายเองได้ บางรายอาจพบการอักเสบในปอด
• ผู้ที่ได้รับเชื้อปริมาณมาก เชื้อจะลงไปอยู่ในถุงลม ทำให้เกิดอาการปอดอักเสบติดเชื้อ มีอาการเหนื่อย หายใจไม่ทัน ต้องได้รับเครื่องช่วยหายใจ

          สำหรับมาตรฐานการรักษาในประเทศไทย จะให้ยาฟาวิลาเวียร์ (Favilavir) เพื่อต้านไวรัสเป็นเวลา 5-10 วัน ขึ้นอยู่กับการตอบสนองของร่างกายและปัจจัยเสี่ยง กรณีมีอาการรุนแรงขึ้น แพทย์จะพิจารณาให้ยาอื่นร่วมด้วย คือ

          - ให้ยาลดการอักเสบคอร์ติโคสเตียรอยด์ (Corticosteroids) ร่วมกับยาฟาวิลาเวียร์

          - หากมีอาการปอดบวม หายใจเร็วเกินอัตราการหายใจตามกำหนดอายุ แพทย์อาจพิจารณาให้ยาโลปินาเวียร์/ริโตนาเวียร์ (Lopinavir/ritonavir, LPV/r) ซึ่งเป็นยาต้านไวรัสเอดส์และยาต้านไข้หวัดใหญ่ ร่วมกับยาฟาวิลาเวียร์ และยาลดการอักเสบคอร์ติโคสเตียรอยด์

          - กรณีผู้ป่วยตั้งครรภ์ แพทย์อาจพิจารณาใช้ยาเรมเดซิเวียร์ (Remdesivir) แทนฟาวิลาเวียร์ เนื่องจากมีข้อมูลความปลอดภัยของยาเรมเดซิเวียร์ในหญิงตั้งครรภ์ และไม่มีรายงานผลร้ายในทารก

          เมื่อผู้ป่วยมีอาการรุนแรง และมีปอดอักเสบทั้ง 2 ข้าง ระดับออกซิเจนต่ำ แพทย์จะให้นอนคว่ำ เพื่อให้ถุงลมปอดขึ้นมาอยู่ด้านบน จึงช่วยให้ปอดแลกเปลี่ยนออกซิเจนได้ดีขึ้น ปริมาณออกซิเจนในเลือดเพิ่มขึ้น เป็นวิธีหนึ่งที่ช่วยบรรเทาความรุนแรงของอาการปอดอักเสบ ซึ่งถ้าผู้ป่วยนอนคว่ำไประยะหนึ่งแล้วมีอาการดีขึ้น ก็ไม่จำเป็นต้องใส่ท่อช่วยหายใจ

          อย่างไรก็ตาม กรณีผู้ป่วยมีปอดอักเสบข้างเดียว หรือมีระดับออกซิเจนปกติ การนอนคว่ำจะไม่ได้ช่วยในการรักษาเท่าใดนัก

          กรณีที่ผู้ป่วยมีอาการปอดอักเสบเพียงเล็กน้อย และร่างกายแข็งแรงดี เมื่อไวรัสเข้าไปจู่โจมระบบทางเดินหายใจ อาจทำลายปอดได้ไม่มาก เมื่อหายจากการติดเชื้อ ปอดจะกลับมาทำงานได้ตามปกติ หรือประสิทธิภาพลดลงไม่มาก

          ทว่าสำหรับคนที่ปอดได้รับความเสียหายรุนแรง เกิดรอยแผลจำนวนมาก เซลล์ของเนื้อปอดแทบจะฟื้นฟูไม่ได้เลย ดังนั้น แม้จะรักษาโควิดจนหาย แต่สมรรถภาพการทำงานของปอดย่อมลดลงแน่นอน จึงส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น

• ออกกำลังกายได้ไม่เต็มที่ เพราะจะรู้สึกเหนื่อยเร็วขึ้น
• ถูกจำกัดการทำกิจกรรมต่าง ๆ ที่ใช้แรงเยอะ หรือทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้ไม่เท่าเดิม
• หายใจไม่สะดวก หรือรู้สึกหายใจไม่อิ่ม ไม่เต็มปอด เพราะปอดรับออกซิเจนได้ไม่เท่าเดิม

          ภาควิชาเวชศาสตร์ฟื้นฟู คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล แนะนำให้ผู้ป่วยโควิด ฟื้นฟูสมรรถภาพปอดด้วยการฝึกหายใจ เนื่องจากเชื้อไวรัสที่ลงปอดส่งผลให้ผู้ป่วยหายใจลำบาก และมีเสมหะมากขึ้น แต่การฟื้นฟูสมรรถภาพปอดด้วยตัวเองจะมีประโยชน์ต่อผู้ป่วย อาทิ

          - ลดอาการเหนื่อยและการหายใจลำบาก
          - เพิ่มความสามารถในการหายใจให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น  
          - ช่วยขับเสมหะ
          - ป้องกันการเกิดภาวะปอดแฟบ

สำหรับผู้ป่วยที่สามารถออกกำลังกายฟื้นฟูปอดได้ คือ

          - ผู้ป่วยติดเชื้อแบบไม่มีอาการ
          - ผู้ป่วยติดเชื้อแต่อาการไม่รุนแรง
          - ผู้ป่วยติดเชื้อ อาการไม่รุนแรง แต่มีโรคประจำตัว
          - ผู้ป่วยติดเชื้อ มีอาการปอดอักเสบไม่รุนแรง

          กรณีผู้ป่วยที่มีอาการปอดอักเสบรุนแรง หรือมีความเสี่ยงอื่น ๆ เช่น อายุมากกว่า 60 ปี, มีโรคประจำตัว เช่น โรคอ้วน โรคปอด ไต หรือหัวใจเรื้อรัง, โรคหลอดเลือดสมอง โรคความดันโลหิตสูง, เบาหวาน, โรคตับแข็ง หรือมีภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ ต้องคำนึงถึงความเสี่ยงจากการออกกำลังกายตามโรคประจำตัวที่เป็นอยู่เดิม
 

วิธีฟื้นฟูสมรรถภาพปอดสามารถดูได้จากคลิปต่อไปนี้

          ทั้งนี้ หากมีอาการมึนศีรษะหรือเหนื่อยมากขึ้นขณะทำ ให้หยุดพักช่วงเวลาหนึ่ง แต่ถ้าหยุดพักแล้วยังไม่ดีขึ้น ควรงดเว้นการฟื้นฟูสมรรถภาพปอดไปก่อน

          ดังนั้น ผู้ติดเชื้อทุกคนจำเป็นต้องเข้ารับการรักษาตัวในโรงพยาบาล แม้จะมีอาการหรือไม่ก็ตาม เพราะอย่างที่แพทย์ให้ข้อมูลว่า บางคนแทบไม่มีอาการใด ๆ เลย แต่วันรุ่งขึ้นกลับมีอาการทรุดลง และเอกซเรย์พบปอดอักเสบ จึงควรอยู่ในความดูแลของแพทย์ เพราะหากพบปอดอักเสบขึ้นมาจะได้รักษาทันเวลา
 

ขอบคุณข้อมูลจาก
กรมการแพทย์
สมาคมอุรเวชช์แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์
เฟซบุ๊ก รศ. นพ.นิธิพัฒน์ เจียรกุล นายกสมาคมอุรเวชช์แห่งประเทศไทยฯ
เฟซบุ๊ก นพ.อนุชิต นิยมปัทมะ  
เฟซบุ๊ก Drama-addict
โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์
ชัวร์ก่อนแชร์ (1), (2)
องค์การอนามัยโลก
เฟซบุ๊ก 1412 Cardiology
สำนักข่าว NHK
โรงพยาบาลเพชรเวช
RAMA Channel