แก่นฝาง สรรพคุณไม่ธรรมดา ใช้ขับเสมหะ แก้ร้อนใน เป็นสมุนไพรบำรุงเลือด

           แก่นฝาง สมุนไพรไทย อีกชนิดที่จัดเป็นยาดีมีประโยชน์ หากแต่ต้องรู้จักวิธีใช้ และข้อควรระวัง เพื่อป้องกันโทษของแก่นฝางส่งผลข้างเคียงต่อร่างกาย
แก่นฝาง

           แก่นฝาง หลายคนรู้จักสมุนไพร ชนิดนี้ว่าเป็นพืชที่ให้สีแดงและถูกนำมาใช้ในการย้อมผ้า ผสมสีอาหาร หรือใช้เป็นส่วนประกอบหลักของน้ำยาอุทัยที่สาว ๆ มักใช้บำรุงเลือด แต่นอกเหนือจากสรรพคุณเหล่านี้ แก่นฝางยังมีประโยชน์ต่อสุขภาพ อีกสารพัด วันนี้เราจะไปเจาะลึกเรื่องของต้นฝาง พร้อมทำความเข้าใจถึงวิธีใช้และข้อควรระวังอย่างละเอียด

แก่นฝาง คืออะไร

แก่นฝางแดง

           แก่นฝาง คือแก่นของต้นฝาง ภาษาอังกฤษคือ Sappan wood มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Caesalpinia sappan L. อยู่ในวงศ์ถั่ว และวงศ์ย่อยราชพฤกษ์ LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE มีชื่อเรียกในภาษาอื่น ๆ เช่น ฝางเสน, ฝางส้ม, หนามโค้ง, ฟอ, ง้าย จัดเป็นไม้พุ่มชนิดหนึ่ง เนื้อไม้หรือแก่นจะมีสีเหลืองส้มและสีแดง จึงนิยมนำมาใช้ในการย้อมผ้า รวมทั้งใช้ประกอบเครื่องยาตามตำรับยาไทย

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ของฝาง

แก่นฝางคืออะไร

          ฝางเป็นไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดกลางที่มีความสูงประมาณ 5-8 เมตร สามารถเจริญเติบโตได้ดีตามป่าละเมาะ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง ลักษณะลำต้นและกิ่งมีหนามโค้งสั้น ๆ เปลือกมีสีน้ำตาลแกมเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้น ใบย่อยมีรูปไข่หรือรูปขอบขนาน ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกมีสีเหลือง มีเส้นสีแดงอยู่ภายใน ส่วนผลจะเป็นฝักแบน แข็ง เป็นจะงอยแหลม สีน้ำตาลเข้ม เปลือกเป็นสันมน ปลายแหลม มีเมล็ดเป็นรูปรี 2-4 เมล็ด

          ทั้งนี้ ฝางจะมีอยู่ 2 ชนิดตามสีของเนื้อไม้และแก่น คือ

  • ฝางเสน : เนื้อไม้หรือแก่นมีสีแดง เมื่อถูกอากาศนาน ๆ จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาล เสี้ยนตรง เนื้อแข็งละเอียด แก่นที่มีสีแดงเข้มจะมีรสขมหวาน

  • ฝางส้ม : เนื้อไม้หรือแก่นเป็นสีเหลืองอมส้ม รสฝาดขม เครื่องยามีกลิ่นอ่อน

แก่นฝาง สรรพคุณทางยา
มีอะไรบ้าง

แก่นฝาง สรรพคุณประโยชน์

          ส่วนของต้นฝางที่นิยมนำมาใช้มากที่สุดก็คือ แก่น ซึ่งมีรสฝาด เค็ม ชุ่ม เป็นยาสุขุม ออกฤทธิ์ต่อหัวใจ โดยสรรพคุณทางยาของแก่นฝางตามตำรับยาไทย มีดังนี้

  • ใช้บำรุงโลหิตสตรี ให้เลือดลมไหลเวียน ช่วยขับประจำเดือน แก้ประจำเดือนมาไม่ปกติ

  • บรรเทาปัญหาระบบทางเดินอาหาร เช่น ท้องร่วง ท้องเสีย แก้ธาตุพิการ

  • ช่วยสมานแผลภายในและภายนอก ทำให้แผลหายเร็วขึ้นและลดการอักเสบของผิวหนัง

  • รักษาอาการน้ำกัดเท้า ฆ่าเชื้อโรค รักษาโรคผิวหนังบางชนิด

  • ช่วยขับเสมหะ แก้ไอ

  • มีฤทธิ์เย็น จึงช่วยบรรเทาอาการร้อนใน แก้กระหายน้ำ

  • บรรเทาอาการจุกเสียดแน่นและเจ็บหน้าอก กระจายเลือดที่อุดตัน 

  • มีการศึกษาพบว่า สารสกัด Hydro-alcoholic จากแก่นฝาง มีฤทธิ์ป้องกันการเกิดแผลในกระเพาะอาหาร ในขณะที่สาร Brazilin ยังมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ แต่ทั้งหมดนี้ยังเป็นเพียงการศึกษาในสัตว์ทดลอง

  • บำรุงรากผม ลดปัญหาผมขาดหลุดร่วง ทำให้ผมดกดำ ลดอาการคันหนังศีรษะ

  • น้ำมันระเหยจากแก่นฝางสามารถใช้เป็นยาสมานอย่างอ่อนได้ 

แก่นฝาง ใช้ประโยชน์ได้อย่างไร

แก่นฝางแดงสรรพคุณ

ใช้แต่งสีอาหารหรือผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ
           นำแก่นฝางมาแช่น้ำหรือต้มเคี่ยวจะได้สีชมพูเข้ม ใช้แต่งสีอาหาร ผสมในน้ำดื่ม ทำน้ำยาอุทัย ผสมในสบู่ เป็นต้น ส่วนรากจะให้สีเหลือง สามารถใช้แต่งสีอาหารได้เช่นกัน

นำมาต้มดื่ม

           เพื่อบรรเทาอาการร้อนใน แก้กระหายน้ำ ขับเสมหะ
ใช้เป็นยาขับประจำเดือน
          ตามตำรับยาไทยระบุว่า ให้ใช้แก่น 5-15 กรัม หรือ 5-8 ชิ้น ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว เติมเนื้อมะขามที่ติดรกอยู่ (แกะเมล็ดออกแล้ว) ประมาณ 4-5 ฝัก เคี่ยวให้เหลือ 1 แก้ว รับประทานเช้า-เย็น
ใช้บำรุงหลังคลอดบุตร
           นำเนื้อไม้มาผสมกับปูนขาว บดทาหน้าผากหลังคลอดบุตร ช่วยให้เย็นศีรษะ
แก้ท้องร่วง
          ใช้แก่น 4-6 ชิ้น ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว เคี่ยวให้เหลือ 1 ถ้วยแก้ว รับประทานครั้งละครึ่งถ้วยแก้ว
ใช้รักษาน้ำกัดเท้า
           ฝนแก่นฝาง 2 ชิ้นกับน้ำปูนให้ข้น ๆ ทาบริเวณที่น้ำกัดเท้า

ใช้ย้อมผ้า

           น้ำต้มจากแก่นฝางสามารถนำมาย้อมสีผ้าไหม ผ้าฝ้าย โดยเส้นใยที่ย้อมได้จะเป็นสีแดงชมพู หากนำไปจุ่มน้ำปูนใสจะได้เป็นสีบานเย็น แต่ถ้านำรากฝางมาใช้ย้อมผ้าจะได้เส้นใยที่มีสีเหลือง
ใช้ทำเครื่องเรือน
           โดยนำเนื้อไม้ฝางที่มีสีออกแดงหรือน้ำตาลเข้มมาผลิตเป็นเฟอร์นิเจอร์

          นอกจากนี้ในปัจจุบันมีการนำฝางมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น น้ำสมุนไพรฝางแบบผงชง ยาแคปซูลฝาง รวมทั้งเป็นส่วนผสมของเครื่องสำอาง เช่น แชมพู สบู่ โลชั่น ครีม เจล เพื่อให้ใช้ประโยชน์ได้สะดวกขึ้น

โทษของแก่นฝาง

           โดยทั่วไปแล้ว แก่นฝาง เป็นสมุนไพรที่มีความปลอดภัยเมื่อใช้ในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ อย่างไรก็ตาม การรับประทานในปริมาณมากเกินไป หรือผู้ที่มีอาการแพ้ อาจทำให้เกิดอาการข้างเคียง เช่น ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน และการใช้ในขนาดที่สูงสามารถเป็นพิษต่อตับได้ จึงควรระมัดระวังในการใช้ฝาง

ข้อควรระวัง

โทษของแก่นฝาง

  • ควรใช้ฝางในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ เพื่อไม่ให้เกิดอันตราย

  • หากใช้ผลิตภัณฑ์หรือเครื่องสำอางที่มีส่วนผสมของฝาง ควรทดสอบการแพ้โดยทาบนผิวเพียงเล็กน้อยดูก่อน และไม่ควรนำฝางไปใช้กับบริเวณที่มีบาดแผลเปิด

  • คนที่มีอาการแพ้สมุนไพรบางชนิดควรระมัดระวังในการใช้ฝาง

  • หญิงตั้งครรภ์ไม่ควรรับประทานฝาง รวมถึงผลิตภัณฑ์ที่มีส่วนผสมของฝาง เพราะฝางมีฤทธิ์เป็นยาขับประจำเดือน อาจส่งผลต่อทารกในครรภ์ได้

  • ผู้ที่รับประทานยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น วาร์ฟาริน แอสไพริน ไม่ควรรับประทานฝาง เพราะจะยิ่งเสริมฤทธิ์กัน

  • ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง โดยเฉพาะโรคตับ โรคไต ควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญก่อนใช้ฝาง

           การใช้สมุนไพรในการดูแลสุขภาพควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญเพื่อความปลอดภัย เพราะหากใช้โดยไม่มีความรู้ หรือใช้เกินปริมาณที่เหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นสมุนไพรชนิดใด ๆ ย่อมเกิดผลข้างเคียงได้ไม่ต่างกัน

บทความที่เกี่ยวข้องกับสมุนไพรไทย

เรื่องที่คุณอาจสนใจ
แก่นฝาง สรรพคุณไม่ธรรมดา ใช้ขับเสมหะ แก้ร้อนใน เป็นสมุนไพรบำรุงเลือด อัปเดตล่าสุด 20 กันยายน 2567 เวลา 16:57:18 62,987 อ่าน
TOP
x close