Spotlight Effect ภาวะของคนที่คิดว่าตัวเองเป็นจุดสนใจ ทั้งที่แค่คิดไปเอง !

          ผู้ที่มีภาวะ Spotlight Effect อาจแสดงอาการและความรู้สึกต่าง ๆ เช่น

• กลัวจะดูไม่ดีในสายตาคนอื่น : โดยมักจะหมกมุ่นกับการแต่งกาย ทรงผม หรือรายละเอียดเล็กน้อยบนร่างกาย เพราะเชื่อว่าคนอื่นสังเกตเห็นและอาจประเมินการแต่งกายของเรา ทั้งที่จริง ๆ แล้วก็ไม่ได้มีใครใส่ใจขนาดนั้น

• กลัวจะดีไม่พอ : กังวลว่านิสัยและความเป็นตัวเองจะไม่ดี และมักจะรู้สึกว่าทุกสายตาจ้องจะมองหาความบกพร่องของตัวเอง ทำให้เกิดความตึงเครียดและความกังวลอยู่เสมอเมื่ออยู่ในสังคม

• มองความผิดพลาดของตัวเองเป็นเรื่องใหญ่ : แม้จะเป็นความผิดเล็ก ๆ น้อย ๆ ก็กังวลเกินเหตุ เพราะรู้สึกว่าคนอื่นจ้องจะจับผิดเราอยู่ก่อนแล้ว 

          สาเหตุของการเกิด Spotlight Effect เชื่อว่าเป็นกลไกทางจิตวิทยาหลายประการ ได้แก่

• การยึดตัวเองเป็นศูนย์กลาง (Egocentric Bias) : เรามักจะให้ความสำคัญกับความคิด ความรู้สึก และประสบการณ์ของตัวเองมากที่สุด และมักจะคิดว่าคนอื่นต้องคิดเหมือนกับเราแน่ ๆ

• ความคุ้นชิน : เราคุ้นเคยกับความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรมของตัวเองมากที่สุด ดังนั้น เมื่อมีบางสิ่งแตกต่างไปจากปกติของเรา เช่น วันที่สิวขึ้น วันที่ผมไม่เป็นทรง เราจึงมีแนวโน้มที่จะสังเกตเห็นได้ง่ายขึ้น และคิดว่าความผิดปกตินี้จะไปเตะตาคนอื่นได้เช่นกัน

• การยึดติดกับความคิดของตัวเอง (Anchoring Bias) : การมองแต่มุมของตัวเองโดยไม่ได้ใส่ใจกับความรู้สึกนึกคิดของคนอื่น และมักจะยึดติดกับความคิดนั้นและประเมินว่าคนอื่นก็คิดเช่นเดียวกับเรา 

          นักวิจัยพบว่า ผู้ที่เป็นโรคกลัวการเข้าสังคม (Social anxiety disorder) มีแนวโน้มจะเจอกับอาการ Spotlight Effect ได้ง่าย โดยภาวะ Spotlight Effect มักจะรุนแรงกว่าคนทั่วไป จนส่งผลกระทบต่อความสามารถในการทำงาน หรือเกิดความรู้สึกไม่สบายใจเมื่ออยู่ร่วมกับผู้อื่น เนื่องจากตัวโรคเป็นภาวะทางสุขภาพจิตที่ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกวิตกกังวลอย่างรุนแรงทั้งทางร่างกายและจิตใจเมื่อต้องอยู่ในสถานการณ์ทางสังคม และจะมีความไวต่อพฤติกรรมของตัวเอง กังวลอย่างมากว่าคนอื่นกำลังตัดสินตัวเองอยู่แล้วนั่นเอง 

          Spotlight Effect ส่งผลกระทบต่อหลายด้านของชีวิต เช่น

• กลัวการเข้าสังคมรุนแรงขึ้น
• ขาดความมั่นใจในการเป็นตัวของตัวเอง เพราะพยายามทำตัวให้เป็นไปตามความคาดหวังหรือความพอใจของผู้อื่น จนเกิดความเก็บกด อัดอั้น ที่ไม่สามารถแสดงออกอย่างที่คิดและเป็นได้
• การให้น้ำหนักกับความรู้สึกว่าถูกจับจ้องมากเกินไปอาจทำให้หลุดโฟกัสในตัวเอง
• อาจพบปัญหาด้านความสัมพันธ์ เพราะมัวแต่แคร์สายตาคนอื่นจนเกินไป
• การจดจ่ออยู่กับความคิดและความรู้สึกของตัวเองมากเกินไปอาจทำให้มองข้ามความรู้สึกของผู้อื่นได้ จนถูกมองเป็นคนขาดความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น

          ถ้าไม่อยากจมอยู่กับข้อเสียจากการเป็น Spotlight Effect ข้างต้น งั้นมาดูกันว่าจะรักษาอาการนี้ยังไงได้บ้าง

          แม้ว่า Spotlight Effect จะเป็นอคติทางความคิดที่เกิดขึ้นได้กับทุกคน แต่เราสามารถเรียนรู้ที่จะจัดการและลดผลกระทบของมันได้ ดังนี้

• ตระหนักรู้ในตัวเอง : ทำความเข้าใจว่าเรากำลังประสบกับ Spotlight Effect หรือไม่ โดยลองสังเกตความคิดและความรู้สึกของตัวเองในสถานการณ์ที่ต้องพบปะผู้คนมากหน้าหลายตา

• ปรับความคิด : พยายามมองสถานการณ์จากมุมมองของผู้อื่น ลองคิดว่าคนส่วนใหญ่ก็มัวแต่ยุ่งเรื่องของตัวเอง และอาจไม่ได้มีเวลามาใส่ใจหรือสังเกตเรามากเท่าที่เราคิดก็ได้

• ตั้งสติ : เมื่อรู้สึกกังวลว่าคนอื่นกำลังจับจ้องหรือตัดสินเรา ให้ลองตั้งสติและถามตัวเองว่ามีหลักฐานอะไรมายืนยันความคิดนั้นได้บ้าง

• เพ่งความสนใจไปที่คนอื่น : ลองเปลี่ยนความสนใจไปที่คนอื่นดูบ้าง โดยสังเกตว่าคนอื่นทำอะไร คอยฟังในสิ่งที่คนอื่นพูดอย่างตั้งใจ จะช่วยให้เราละสายตาและความคิดจากตัวเองได้

• ฝึกการเผชิญหน้า : ค่อย ๆ เผชิญหน้ากับสถานการณ์ทางสังคมที่เรากังวล เริ่มจากสถานการณ์ที่ไม่กดดันมากนัก และค่อย ๆ เพิ่มระดับความท้าทายไปเรื่อย ๆ เท่าที่ไหว

• ให้ความสำคัญกับสิ่งที่ควบคุมได้ : แทนที่จะกังวลเกี่ยวกับความคิดเห็นของผู้อื่น ให้โฟกัสไปที่การกระทำและทัศนคติของตัวเองซึ่งสำคัญกว่า

• ฝึกการให้อภัยตัวเอง : หากทำผิดพลาดให้ตระหนักว่าเป็นเรื่องปกติ และคนส่วนใหญ่มักจะให้อภัยและลืมเรื่องราวเหล่านี้ไปอย่างรวดเร็ว

• พูดคุยกับผู้อื่น : การแบ่งปันความรู้สึกกับเพื่อนสนิท คนในครอบครัว อาจช่วยให้เราได้รับมุมมองที่แตกต่างและรู้สึกสบายใจมากขึ้น

• จิตแพทย์คือคำตอบ : หากความรู้สึกประหม่าและอับอายเป็นปัญหาเรื้อรัง การปรึกษาแพทย์หรือนักจิตวิทยาจะช่วยคุณได้ 

• รู้จักบุคลิกภาพผิดปกติแบบต่อต้านสังคม โรคจิตเวชที่ทำให้คนชอบแหกกฎ นึกถึงแต่ตัวเอง
• โรคหลงตัวเอง (Narcisisitic) เช็กสิคุณแค่มั่นหน้า หรือมีอาการป่วย ?
• รู้จักโรคไซโคพาธ ของคนชอบต่อต้านสังคม สำนึกผิดไม่เป็น เอาตัวเองเป็นศูนย์กลาง
• People Pleaser คืออะไร ทำไมเราแคร์ทุกคนได้ ยกเว้นตัวเอง ?!
• คลั่งรัก อาการบ้ารักที่มีอยู่จริง และเป็นความผิดปกติทางจิตที่อาจต้องบำบัด