ฉีดวัคซีนโควิด เข้ากล้ามเนื้อ VS ชั้นผิวหนัง ต่างกันอย่างไร เลือกแบบครึ่งโดส หรือเต็มโดสดีกว่า

          การฉีดวัคซีนโควิด 19 ในประเทศไทย ส่วนใหญ่จะใช้วิธีฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ซึ่งเป็นวิธีดั้งเดิม ใช้กันทั่วโลก จนเมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2565 ศูนย์วัคซีนสถานีกลางบางซื่อ ออกประกาศให้ผู้ที่ต้องการฉีดวัคซีนไฟเซอร์ เป็นเข็มที่ 3 และเข็มที่ 4 สามารถเลือกฉีดได้เอง 3 รูปแบบ ภายใต้ดุลยพินิจของแพทย์และความสมัครใจของผู้รับวัคซีน คือ

          1. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ (Intramuscular : IM) แบบเต็มโดส ขนาด 30 ไมโครกรัม 
          2. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ (Intramuscular : IM) แบบครึ่งโดส ขนาด 15 ไมโครกรัม 
          3. ฉีดเข้าชั้นผิวหนัง (Intradermal : ID) ขนาด 10 ไมโครกรัม

          ประเด็นนี้ทำให้หลายคนมีคำถามว่า ถ้าเลือกได้ เราควรเลือกฉีดแบบไหนดี แล้วการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ แตกต่างจากการฉีดเข้าชั้นผิวหนังอย่างไร ตามมาศึกษาข้อมูลกันได้เลย

• ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ : ใช้ปริมาณวัคซีนมากกว่าฉีดเข้าชั้นผิวหนังบริเวณหนังแท้ อย่างวัคซีนไฟเซอร์ 1 คน ต้องฉีดปริมาณ 30 ไมโครกรัม 
   
• ฉีดเข้าชั้นผิวหนัง : ใช้ปริมาณวัคซีนน้อยกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ เช่น วัคซีนไฟเซอร์ 1 คน จะฉีดเพียง 10 ไมโครกรัม เท่านั้น เท่ากับว่า 1 โดสสามารถฉีดได้ 3-5 คน 

• ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ : วัคซีนดูดซึมเข้าร่างกายได้เร็วกว่า เพราะมีเลือดมาเลี้ยงมาก
• ฉีดเข้าชั้นผิวหนัง : วัคซีนจะค่อย ๆ ดูดซึมเข้าร่างกาย ทำให้ดูดซึมช้ากว่า

          การฉีดวัคซีนทั้ง 2 ชนิด มีประสิทธิภาพในเรื่องภูมิคุ้มกันขึ้นสูงเท่ากัน อีกทั้งระยะเวลาของภูมิคุ้มกันก็อยู่นานพอกัน 

          โดย ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หัวหน้าศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้ข้อมูลว่า การฉีดเข้าชั้นผิวหนัง แม้จะใช้ปริมาณวัคซีนน้อยกว่า แต่ยังคงมีประสิทธิภาพที่ดีและภูมิคุ้มกันเท่ากับการฉีดเต็มปริมาณเข้ากล้ามเนื้อ เพราะในผิวหนังมีเซลล์ APC (ANTIGEN PRESENTING CELL) ที่ทำหน้าที่คอยจับเชื้อโรคแล้วส่งข่าวบอกให้เม็ดเลือดขาวออกไปต่อสู้ หรือสร้างภูมิคุ้มกันมากกว่าในกล้ามเนื้อ ดังนั้น เมื่อฉีดวัคซีนเข้าไปใต้ผิวหนัง APC ก็จะจับเชื้อในวัคซีนไปกระตุ้นให้ภูมิคุ้มกันเพิ่มขึ้นดีกว่าฉีดเข้ากล้ามเนื้อ

• ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ : ฉีดง่ายกว่า แต่อาจจะเกิดอันตรายต่อเส้นประสาทหรือฉีดเข้าหลอดเลือดได้ เนื่องจากกล้ามเนื้อเป็นเนื้อเยื่อที่ทนต่อการระคายเคืองได้ดี 
   
• ฉีดเข้าชั้นผิวหนัง : ฉีดยากกว่า เพราะต้องฉีดให้อยู่ภายในชั้นผิวหนัง ไม่ทะลุไปยังชั้นกล้ามเนื้อ และอาจเกิดการอักเสบตรงตำแหน่งที่ฉีดได้มากกว่า ดังนั้น แพทย์ พยาบาลต้องมีความชำนาญในการฉีดยาอย่างมาก

• ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ : มีอาการปวดเมื่อย ปวดศีรษะ อ่อนเพลียและหนาวสั่นมากกว่าการฉีดในผิวหนัง
   
• ฉีดเข้าชั้นผิวหนัง : เนื่องจากปริมาณวัคซีนที่เข้าสู่ร่างกายมีน้อยกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ อาการข้างเคียงหลังฉีดจึงน้อยกว่า แต่อาจมีตุ่มนูนแดง บวม คัน เป็นหนองที่ผิวหนังเกิดขึ้นได้มากกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ซึ่งตุ่มนี้จะยุบไปเองใน 7-10 วัน

          นอกจากประเด็นเรื่องการฉีดวัคซีนเข้ากล้ามเนื้อ หรือชั้นผิวหนังแล้ว หลายคนยังมีคำถามว่า แล้วจะเลือกฉีดวัคซีนไฟเซอร์เป็นเข็มกระตุ้นแบบไหนดี ระหว่างเต็มโดส (30 ไมโครกรัม) หรือครึ่งโดส (15 ไมโครกรัม)

          สำหรับเรื่องนี้ ศูนย์วิจัยคลินิกศิริราช ได้เปิดเผยผลการวิจัยหลังฉีดวัคซีนไฟเซอร์กระตุ้นเป็นเข็มที่ 3 โดยวัดระดับภูมิคุ้มกันชนิด PVNT50 ต่อสายพันธุ์โอมิครอน หลังฉีดเข็มที่ 3 ไปแล้ว 2 สัปดาห์ พบข้อมูลดังนี้

• สูตรวัคซีนซิโนแวค+ซิโนแวค+ไฟเซอร์ครึ่งโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน = 551 GMT
• สูตรวัคซีนซิโนแวค+ซิโนแวค+ไฟเซอร์เต็มโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน = 543 GMT
• สูตรวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้า+แอสตร้าเซนเนก้า+ไฟเซอร์ครึ่งโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน 232 GMT
• สูตรวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้า+แอสตร้าเซนเนก้า+ไฟเซอร์เต็มโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน 521 GMT
• สูตรวัคซีนซิโนแวค+แอสตร้าเซนเนก้า+ไฟเซอร์ครึ่งโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน 204 GMT
• สูตรวัคซีนซิโนแวค+แอสตร้าเซนเนก้า+ไฟเซอร์เต็มโดส : ให้ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์โอมิครอน 150 GMT

• การฉีดวัคซีนเข้ากล้ามเนื้อเป็นวิธีที่ใช้กันโดยทั่วไป รวมทั้งการฉีดวัคซีนโควิด 19 ซึ่งหากใช้วิธีนี้ต้องฉีดแบบเต็มโดส
   
• การฉีดวัคซีนเข้าชั้นผิวหนัง มีข้อดีตรงที่ใช้ปริมาณวัคซีนน้อยกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ แต่ได้ระดับภูมิคุ้มกันสูงเท่ากัน และอยู่นานพอ ๆ กัน
   
• การฉีดวัคซีนเข้าชั้นผิวหนังอาจเกิดตุ่มแดง นูน คัน ได้มากกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ แต่ผลข้างเคียงด้านอื่น ๆ เช่น เป็นไข้ คลื่นไส้ ปวดหัว ปวดเมื่อย มีน้อยกว่ามาก สามารถลดทอนอาการหนักที่ทำให้เสียชีวิตจากวัคซีนได้ จึงเป็นทางเลือกที่น่าสนใจสำหรับคนที่กลัวผลข้างเคียงจากวัคซีน
   
• การฉีดวัคซีนเข้าชั้นผิวหนัง ทำได้ยากกว่าการฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ผู้ฉีดจะต้องมีความชำนาญมาก ปัจจุบันจึงมีบริการฉีดวัคซีนเข้าชั้นผิวหนังเพียงแค่บางแห่งเท่านั้น
   
• หากฉีดวัคซีนซิโนแวคมาแล้ว 2 เข็ม การฉีดวัคซีนไฟเซอร์กระตุ้นเป็นเข็มที่ 3 ไม่ว่าจะครึ่งโดส หรือเต็มโดส ประสิทธิภาพไม่ต่างกันมากนัก
   
• หากฉีดวัคซีนแอสตร้าเซนเนก้ามาแล้ว 2 เข็ม การฉีดวัคซีนไฟเซอร์กระตุ้นเป็นเข็มที่ 3 แบบเต็มโดสจะให้ภูมิคุ้มกันต่อโอมิครอนดีกว่า
   
• หากฉีดวัคซีนซิโนแวคเป็นเข็มที่ 1 แอสตร้าเซนเนก้าเป็นเข็มที่ 2 การฉีดวัคซีนไฟเซอร์กระตุ้นเป็นเข็มที่ 3 แบบครึ่งโดสจะให้ภูมิคุ้มกันต่อโอมิครอนดีกว่าเล็กน้อย

• เตรียมตัวก่อนฉีดวัคซีนโควิดอย่างไร ห้ามกินอะไรบ้าง
• 12 วิธีดูแลตัวเองหลังฉีดวัคซีนโควิด 19 ควรปฏิบัติตัวอย่างไร ห้ามกินอะไรบ้าง
• ปวดแขนหลังฉีดวัคซีน ทำยังไง บรรเทาปวดด้วยวิธีไหนได้บ้าง
• หลังฉีดวัคซีนโควิดห้ามกินอะไร กาแฟ น้ำอัดลม วิตามิน กินได้ไหมนะ ?
• อาการหลังฉีดวัคซีนไฟเซอร์ (Pfizer) แบบไหนไม่รุนแรง-แบบไหนต้องระวังใน 30 วัน 
• เทียบ 8 สูตรวัคซีนโควิด 19 ฉีดแบบไหนมีภูมิคุ้มกันต่อโอมิครอนสูงสุด
• วัคซีนเข็ม 3 ฉีดได้เมื่อไหร่ ควรเลือกฉีดสูตรไหน ยี่ห้ออะไร เป็นบูสเตอร์โดส
• ฉีดวัคซีนเข็ม 3 และเข็ม 4 เดือนกุมภาพันธ์ ลงทะเบียน หรือ Walk in ที่ไหนได้บ้าง ใน กทม.-ปริมณฑล
• วัคซีนเข็ม 4 ควรฉีดเมื่อไหร่ เลือกใช้สูตรไหน ห่างจากเข็ม 3 กี่เดือน

ขอบคุณข้อมูลจาก : เฟซบุ๊ก นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา Thiravat Hemachudha (1), (2), (3), กรุงเทพธุรกิจ, สถาบันวัคซีนแห่งชาติ,  คณะทันตแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่, โรงพยาบาลพริ้นซ์ สุวรรณภูมิ, เฟซบุ๊ก CVC กลางบางซื่อ, Siriraj Institute of Clinical Research